Άτακτες μαμάδες, πολύχρωμες γιαγιάδες και συννεφένιες αγάπες!

Δύο μικρές ιστορίες και ένα παραμύθι για μικρά και μεγάλα παιδιά συνιστούν την λογοτεχνική παραγωγή της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου τα τελευταία δύο χρόνια. Πρόκειται για την «Άτακτη μαμά» από τις εκδόσεις Ψυχογιός, τη «Μικρή πολύχρωμη γιαγιά μου» από τις εκδόσεις «Κόκκινη κλωστή δεμένη» και την «Αγάπη από σύννεφο» από τις εκδόσεις Πατάκη.

Στην «Άτακτη μαμά» συμβαίνει κάτι το παράξενο. Αντί να κάνουν τις σκανδαλιές τα παιδιά τις κάνει η… μαμά! Τα παιδιά είναι εκείνα που φροντίζουν να την νουθετούν και να την συμβουλεύουν σε κάθε σκανδαλιά. Δεν τακτοποιεί το δωμάτιό της, παίζει με το φρούτο που της δίνουν να φάει ενώ εκείνη προτιμά τα γλυκά, παίζει ποδόσφαιρο μέσα στο σπίτι, κάνει απρόσεκτα τα μαθήματά της, παίζει με την οδοντόπαστα… Και η μεγάλη αδερφή που πηγαίνει στην Α΄ Δημοτικού δίνει τις περισσότερες συμβουλές. Έτσι είναι ή έτσι λένε τα παιδιά;

«Η μικρή πολύχρωμη γιαγιά μου» είναι η ιστορία της καθημερινότητας μιας γιαγιάς με την εγγονή μέσα από τα μάτια της εγγονής. Γιαγιά και εγγονή κάνουν όλα όσα μπορούν να κάνουν στο στενό περιβάλλον ενός αστικού διαμερίσματος με πολλή αγάπη και φαντασία. Παίζουν, ζωγραφίζουν, φτιάχνουν κολάζ, «πηγαίνουν» στο θέατρο και για χορό ενώ η πόρτα είναι πάντα ανοιχτή και για τους φίλους της μικρής εγγονής. Γιατί σημασία δεν έχει πού βρισκόμαστε αλλά πού μπορεί να βρεθεί ο νους και η καρδιά μας και γιαγιά δεν είναι γκρίζα αλλά πολύχρωμη!

Η «Αγάπη από σύννεφο» είναι ένα αλληγορικό παραμύθι για τη δύναμη της αγάπης που αντέχει.  Η νεράιδα Νεφέλη, ένα όμορφο Νούφαρο και ένας κακός Μάγος είναι οι πρωταγωνιστές του παραμυθιού. Η Νεφέλη ερωτεύεται το Νούφαρο και όλοι πιστεύουν ότι ο έρωτας αυτός δεν θα μπορέσει να επιβιώσει. Ο κακός Μάγος όμως ερωτεύεται και εκείνος τη Νεφέλη και την θέλει για τον εαυτό του. προσπαθεί με κάθε τρόπο να απομακρύνει τους δύο ερωτευμένους ώσπου τα καταφέρνει. Αλλά με την πολύτιμη βοήθεια του Ήλιου οι δύο ερωτευμένοι θα μπορέσουν να σμίξουν ξανά, έστω και αν στο μεταξύ έχουν αλλάξει…

Τα τρία βιβλία εστιάζουν την προσοχή τους σε απλά μα τόσο σημαντικά θέματα όπως η καθημερινότητα, οι οικογενειακές σχέσεις, οι σχέσεις παππούδων και εγγονιών αλλά και αιώνια και αέναα όπως η αγάπη, η ανοχή, η διαφορετικότητα. Η συγγραφέας με λιτό, άμεσο και ευσύνοπτο τρόπο αποδίδει με συναρπαστικό και ανθρώπινο συνάμα τρόπο στιγμιότυπα από τη ζωή των παιδιών και της οικογένειας αλλά και ένα όμορφο ταξίδι στον φανταστικό κόσμο του παραμυθιού. Οι τρεις αξιόλογες εικονογράφοι (κατά σειρά: Λιάνα Δανεζάκη, Ελίζα Βαβούρη, Θέντα Μιμηλάκη) απεικονίζουν αριστοτεχνικά και συμπληρώνουν άρτια το όραμα της συγγραφέως. Τα βιβλία απευθύνονται σε παιδιά από 4-5 χρονών και πάνω και μεγάλους.

Το χρονικό ενός βιβλίου-Νικόλαος Ανδρικόπουλος

Μερικές κουβέντες για το πώς και το γιατί γράφω, αλλά και εικονογραφώ τα βιβλία μου.

Κοίτα πως έρχονται καμιά φορά τα πράγματα…. Βέβαια σ’ εμένα, δεν είναι καμιά φορά, αλλά δυστυχώς αρκετές φορές. Τώρα θα μου πείτε γιατί δυστυχώς. Ε, αν διαβάσετε τη συνέχεια θα καταλάβετε. Λέω δυστυχώς γιατί αυτό το συχνά, κολλάει με τον θυμό. Δηλαδή, από θυμό, από αγανάκτηση τυχαίνει να γράφω και να εικονογραφώ ή καλύτερα, να εικονογραφώ και να γράφω βιβλία. Αναφέρομαι πρώτα στην εικονογράφηση και, δεύτερον στην συγγραφή, γιατί είμαι εικαστικός και κατά περίσταση γίνομαι και συγγραφέας. Και εξηγούμαι. Ως εικαστικός, όταν εμπνέομαι μια ιστορία, την φαντάζομαι κατ’ αρχήν ως μια αλληλουχία εικόνων, που προσομοιάζουν περισσότερο μα απόσπασμα βωβού σινεμά και, ύστερα προσθέτω φαντασιακά τον λόγο, τον οποίο και γράφω προσθέτοντάς τον στις αντίστοιχες εικόνες.

Αυτό βέβαια συνέβαινε στα πρώτα χρόνια της δημιουργίας των εικονογραφημένων μου βιβλίων. Αργότερα ισορρόπησαν τα πράγματα και έκανα παράλληλα τις εικόνες μαζί με τα κείμενα και τώρα, συνήθως πρώτα το κείμενο και κατόπιν τις εικόνες. Θα έλεγα όμως, πως ο πιο συνηθισμένος τρόπος μου δημιουργίας εικονογραφημένου βιβλίου, είναι να ζωγραφίζω πρώτα μια εικόνα, που ‘πάνω σ’ αυτήν στήνεται ολόκληρη η ιστορία και η πλοκή της. Γιατί είπαμε, είμαι κατ’ αρχήν και κυρίως εικονογράφος, αφού είμαι εικαστικός, και κατά δεύτερο λόγο, κατά περίσταση και κατ’ ανάγκη, συγγραφέας εικονογραφημένων βιβλίων. Βιβλία που προσδοκώ μ’ αυτά, να βοηθήσω να διορθωθούν, κάποια κακώς κείμενα στην Ελληνική κοινωνία κι ενίοτε στον κόσμο ολόκληρο. Θα μπορούσα ν’ αναφερθώ κατά πρώτο και κύριο λόγο με χρονολογική σειρά, στο βιβλίο μου «η χώρα με τους παράξενους ανθρώπους», ύστερα το «δυο παπούτσια με καρότσι» και μετά το «παιχνίδια και ψιλικά». Βέβαια έχω γράψει και εικονογραφήσει κι άλλα βιβλία, με τη διττή ιδιότητα του συγγραφέα και εικονογράφου. Ευτυχώς που ο θυμός μου μεταλλάσσεται σε δημιουργικό παραγωγικό τρόπο και αποτέλεσμα. Δεν αναφέρομαι βέβαια στο ποιοτικό αποτέλεσμα. Αυτό θα το κρίνουν και το κρίνουν άλλοι. Επίσης θέλω να ξεκαθαρίσω από την αρχή ότι η προσδοκία μου για βελτίωση του κόσμου από τα γραπτά ‘η τις εικονογραφήσεις μου, είναι μόνο στη σφαίρα του φαντασιακού μου εγώ. Γιατί γνωρίζω ότι ούτε ένας κούκος φέρνει την άνοιξη ούτε ένα βιβλίο μπορεί ν’ αλλάξει τον κόσμο. Μπορεί ίσως να τον αφυπνίσει ή να την υποψιάσει. Έτσι κι αλλιώς η τέχνη, δεν απαντά σε κοινωνικά ερωτήματα. Αντίθετα θέτει κοινωνικά ερωτήματα. Δεν λύνει προβλήματα, αναδεικνύει προβλήματα. Πάντως, νιώθω την ικανοποίηση ότι έκανα ότι πιο δημιουργικό μπορούσα, να αντιδράσω, να επαναστατήσω. Έτσι λοιπόν αντέδρασα στον υφέρποντα ακόμα τότε, το 2006, ρατσισμό. Όταν έγραψα και εικονογράφησα το «η χώρα με τους παράξενους ανθρώπους». Θα μπορούσε κάποιος να το χαρακτηρίσει ως προφητικό, όμως λαθεύει.

Γιατί και τότε τα φαινόμενα με θαλασσοπνιγμένους πρόσφυγες ήταν συχνή πραγματικότητα, μόνο που δεν ήταν τόσο μαζική από αριθμητικής πλευράς και τόσο πολύ καθημερινή. Βέβαια το πρόβλημα από τότε, όχι μόνο δεν λύθηκε, αλλά αντιθέτως μεγεθύνθηκε. Όμως πιστεύω ότι αυτό το βιβλίο συνέβαλε, στο να ευαισθητοποιηθούν κάποιοι άνθρωποι, παιδιά κυρίως, που είναι το μέλλον της ζωής, της ανθρωπότητας. Είναι αυτά που ίσως, αν εκπαιδευτούν και με τη σειρά τους εκπαιδεύσουν σωστά, μπορεί ν’ αλλάξουν και να κάνουν τον κόσμο καλύτερο. Να γίνει το βιβλίο αυτό, αιτία να αφυπνιστούν συνειδήσεις. Ο ήρωας του βιβλίου, είναι ο Πορφύριος Ξεχωριστός, ήταν ένας κόκκινος άνθρωπος που, είχε την ατυχία να γεννηθεί σε μια χώρα κάτασπρη σαν τους κατοίκους της, την Ασπρική. Από εκεί και μετά, μετά την ενηλικίωσή του, ξεκινά η γνωστή τραγική ιστορία του «διαφορετικού» κι εν τέλει φυγά μετανάστη-πρόσφυγα. Η εχθρικότητα των Ασπρικανών, άσπρων συμπολιτών του λόγω της διαφορετικότητάς του, η αγονία του να βρει μέσο να ταξιδέψει μέσω θαλάσσης, στο άγνωστο με βάρκα την ελπίδα. Το ναυάγιο στα όρια πνιγμού του μεσοπέλαγα, ακόμα κι άλλη μια εχθρότητα από τους κόκκινους ανθρώπους, κατοίκους του Κοκκινιστάν, σ’ αυτή τη χώρα τον ξέβρασε η θάλασσα. Όχι όμως αυτή τη φορά για τι ήταν διαφορετικός, αλλά γιατί ήταν ξένος.  Και η γνωστή συνέχεια. Σύλληψη, σήμανση, στρατόπεδο συγκέντρωσης και λίγο αργότερα, μια κλοτσιά και «ξου Από ‘δω» να πάει από ‘κει πού ‘ρθε και, πάλι από την αρχή, διαφορετικότητα και τέτοια. Ευτυχώς όλ’ αυτά έχουν αίσιο τέλος, υπάρχει  η από μηχανής συγκυρία και στο τέλος η λύτρωση και του ήρωα και του αναγνώστη, που πιθανόν ταυτίζεται μ’ αυτόν. Το « δυο παπούτσια με καρότσι» ήταν έκφραση μεγάλου θυμού για την διάκριση σε αρτιμελείς και αναπήρους εκ μέρους της επίσημης πολιτείας, αλλά και ολόκληρης της ελληνικής κοινωνίας. Αυτό εκφραζόταν με χίλιους δυο τρόπους, όπως η παραβίαση στάθμευσης οχημάτων, μπροστά, ακόμη και επάνω στις ράμπες αναπήρων στα πεζοδρόμια. Δεν έκαναν οι αρτιμελείς άνθρωποι τον κόπο να μπουν στη διαδικασία ενσυναίσθησης. Να μπουν τέλος πάντων, στη θέση των αναπήρων και να νιώσουν όπως αυτοί. Αντιμετωπίζοντας δηλαδή, την ανάγκη να κινηθούν αυτόνομα στα πεζοδρόμια και να μπορούν να περάσουν κατά βούληση  απέναντι. Αυτή είναι μια από τις καθημερινές αντιξοότητες της ζωής τους. Έτσι σκέφτηκα η ιστορία μου αυτή, να δείχνει έναν κόσμο, μια κοινωνία αντεστραμμένη. Δηλαδή η καθημερινή πραγματικότητα να είναι προσαρμοσμένη απόλυτα στις ανάγκες των αναπήρων, οπότε ο αρτιμελής επισκέπτης, Λάζαρος Εαυτούλης, στην «Χώρα του μπορώ», έτσι λένε τη χώρα των αναπήρων, βρέθηκε αντιμέτωπος με μια κοινωνία απελπιστικά δύσκολη γι’ αυτόν, σε μια κοινωνία αφόρητα εχθρική. Όλα ήταν προσαρμοσμένα στα μέτρα των αναπήρων με αμαξίδια. Πολύ χαμηλά ταβάνια, ακόμα πιο χαμηλές πόρτες, συγκοινωνίες με οχήματα μόνο για αμαξίδια και, βέβαια κτίρια χωρίς κλιμακοστάσια. Έτσι η αγονία του Λάζαρου ήταν πως και πότε θα βρει τρόπο να γυρίσει στην όμορφη χώρα του «Τιμενιαζειεμένα». Και σ’ όλ’ αυτά βέβαια υπάρχει η εικονογράφηση που κάνει ΚΑΙ τη δική της συμπληρωματική, αλλά όχι δευτερεύουσα αφήγηση. Και λέω ΚΑΙ, γιατί όχι μόνο δεν είναι απλά, συμπληρωματική, γιατί είναι κι αυτή μια κύρια αυτόνομη, αλλά παράλληλη αφήγηση. Ας πούμε δηλαδή, ότι σ’ αυτή την ιστορία, το σχόλιο της εικονογράφησης είναι, να κάνει τα κεφάλια των αρτιμελών και κυρίως του ήρωα, του Λάζαρου Εαυτούλη, με πολύ μικρά κεφάλια. Είναι μια αφήγηση με εικόνες που λένε την ιστορία με δικά τους κωδικοποιημένα λόγια, που καλούμαστε σαν αναγνώστες-θεατές να τα αποκωδικοποιήσουμε. Γιατί έχουν τα δικά τους κρυμμένα λόγια, που στο γραπτό λόγο δεν λέγονται, για να μη γίνει το κείμενο φλύαρα-περιγραφικό. Κι εκεί χρειάζεται η παρατηρητικότητα του αναγνώστη-θεατή να τα βρει και να σπάσει τους κώδικές τους.

Όπως παράδειγμα στο «η χώρα με τους παράξενους ανθρώπους» που ο καπετάνιος του σαπιοκάικου μεταφορέα του φυγά Πορφύριου, έχει tattoo  στον δεξί του βραχίονα τα σύμβολα των τεσσάρων ισχυρότερων νομισμάτων. Που δείχνει σε τι «θεό» πιστεύει αυτός ο άνθρωπος. Και τρίτο στην τριλογία διαμαρτυρίας, θα έλεγα, είναι το «παιχνίδια και ψιλικά». Σ’ αυτό φαίνεται, πως ένα πολεμικό, φιλικό παιχνίδι, μεταξύ του καταστηματάρχη ψιλικατζή κυρ Διονύση και, του μικρού Φώτη, συμβολίζει, αλλά και επικαλύπτει τον αληθινό πόλεμο που απέρχεται αχόρταγα σαρκοβόρος και καταστροφέας. Είναι αυτός που όλοι τον περιμένουν παθητικά, μη μπορώντας να αντιδράσουν, αλλά ταυτόχρονα τον φοβούνται και τον απεύχονται. Είναι αυτός που χώρισε ανθρώπους για πάντα. Όπως έκανε και με τους δύο ήρωές μας. Τον κυρ Διονύση και τον μικρό Φώτη. Κι εδώ η εικονογράφηση παίζει πάλι τον δικό της ρόλο. Υποδεικνύοντας στον αναγνώστη-θεατήεικαστικά κωδικοποιημένα, τον πραγματικό ένοχο, που είναι η απληστία του οικονομικού κέρδους, πατώντας κυριολεκτικά, στο όνομά του, επί πτωμάτων. Έτσι μ’ αυτά τα λόγια θα έλεγα ότι συνοψίζω την σχέση μου με την εικονογράφηση και τη συγγραφή, κυρίως όταν και τα δύο παράγονται ταυτόχρονα, από το δικό μου μυαλό και τα δικά μου χέρια. Βεβαίως σ’ ότι αφορά την εικονογράφηση από μόνη της, δηλαδή με πρωτογενές υλικό. Την συγγραφή, από άλλον ή άλλη συγγραφή, με τον ίδιο τρόπο λειτουργό. Πρώτον δεν έρχομαι σε καμία συνεννόηση  με τον συγγραφέα, Είναι για μένα απαράβατος κανόνας. Για να μην επηρεαστώ από τον προφορικό του λόγο και τις πιθανές επεξηγήσεις, όταν μάλιστα δεν υπάρχουν στο κείμενο. Θέλω δηλαδή να λειτουργώ ως αναγνώστης, που απλώς έχω το «χάρισμα» να αναλύω το κείμενο και να το επεξεργάζομαι και αποτυπώνω εικαστικά και (πάντα με το χέρι πάνω σε χαρτί). Μ’ αρέσει, να εκμαιεύω, από εκεί που φαινομενικά δεν υπάρχει, από το κείμενο, κρυφά μηνύματα και κώδικες, που λες κι αποζητούν κάποιον να τους ξεκλειδώσει και να τα ζωγραφίζω στο χαρτί. Αυτό με γοητεύει αφάνταστα, κάνει την εικονογράφηση σαν παιχνίδι μαντεψιάς, συνεπώς πιο δημιουργικό, πιο «βρες το και παρ’ το» και εν τέλει με ικανοποιητικότερο αποτέλεσμα για μένα, απ’ ότι θα ήταν, αν ήταν απλώς διεκπεραιωτικό, που μια τέτοια εκδοχή εικονογράφησης δεν με αφορά, επομένως την αρνούμαι και δεν την αναλαμβάνω. Κλείνοντας να πω, πως η δημιουργία ιστοριών για παιδιά, ως εικονογράφος και παράλληλα ως συγγραφέας, είναι η ανάσα μου για να ζω.

Το φεγγάρι και τα παιδιά

«Να το μαμά, το φεγγάρι!» είπε το μικρό κοριτσάκι στη μαμά του καθώς γύριζαν από το βραδινό περίπατο στο πάρκο.

Το φεγγάρι , κρεμασμένο ψηλά, θαρρείς από μιαν αόρατη μαύρη κλωστή, έκλεισε το μάτι παχνιδιάρικα το μάτι. Ήταν το τελευταίο παιδί με το οποίο είχε παίξει για απόψε πριν πάει κι αυτό στο κρεβάτι του για να ξαποστάσει μέχρι αύριο.

Κάθε βράδυ στο πάρκο τα παιδιά κρυφά από τις μανάδες τους άρπαζαν μια από τις φωτεινές αχτίνες του και σκαρφάλωναν με λαχτάρα πάνω στη γυαλιστερή, στρογγυλή του επιφάνεια. Κι από κει…

Από κει ο κόσμος όλος φαινόταν σαν ένα μεγάλο θαύμα! Σπίτια με φωτεινά παράθυρα, καμινάδες που έβγαζαν σγουρό καπνό και δρόμοι γεμάτη με τα φευγαλέα φώτα των αυτοκινήτων.

Καμιά φορά από το μισάνοιχτο τζάμι κάποιας σοφίτας πρόβαλε το κεφαλάκι ενός παιδιού που δεν είχε αποκοιμηθεί ακόμη και περίμενε ώσπου να περάσει κι απ’ το δικό του παράθυρο το φεγγάρι και να του χαμογελάσει με το ζεστό, ασημένιο του πρόσωπο. Όταν περνούσε από το σπίτι του, το φεγγάρι τού χαμογελούσε και του έριχνε κι εκείνου μια

αχτίδα να το συνοδεύσει στο ταξίδι του. Κι ύστερα εκείνο έβλεπε το ταξίδι στ΄ όνειρό του.

«Καληνύχτα, κοριτσάκι, καληνύχτα!».

Μένη Πουρνή

Μιλήστε... Της Κάτιας Πινό

Σε περιπτώσεις μπούλινγκ αυτοί που γνωρίζουν και δεν μιλάνε είναι συνήθως οι γείτονες, οι συγγενείς, ο στενός κοινωνικός περίγυρος που μεγάλωσε με το ''κοίτα τη δουλειά σου'' ή το ''βλέπε άκουγε και σώπα ( για να τα έχεις όπα όπα - με όλους ! ) ή το ''τι σε νοιάζει εσένα'' ή το '' μην ανακατεύεσαι,θα μπλέξεις'' ή εκείνο το τρανό '' αν τη βίασαν φταίει αυτή γιατί το προκάλεσε'' και όχι ο βιαστής - με όσες ερμηνείες επιδέχεται αυτό - με αποτέλεσμα το θύμα να μετατρέπεται σε θύτη, να του δημιουργούνται ενοχές, να ντρέπεται σιγά σιγά για τον εαυτό του, για την ύπαρξή του την ίδια.
Και ο θΥτης σε θΥμα.

Αυτό όμως που μου έχει κάνει τη μεγαλύτερη εντύπωση από όλα στην ως τώρα ζωή μου είναι οι ''συμβουλές'' του περίγυρου προς το θύμα: ''Μη μιλάς, μην αντιδράς, αν αδιαφορήσεις οι μπούλλερς θα κουραστούν και θα σταματήσουν''.
Μόνο που εκείνοι δεν κουράζονται ποτέ.
Το μπούλινγκ συνεχίζεται, ο βαθμός βίας και εκφοβισμού αυξάνεται και δεν σταματάει ωσότου το θύμα αντιδράσει.
Και τότε, ω του θαύματος, αφού δεν κατάφερε να σταθεί υπεράνω των ανθρωποειδών είναι ο ίδιος προβληματικός και πολλάκις γίνεται αποδέκτης τής κοινωνικής απόρριψης, την ίδια στιγμή που τα Τέρατα απολαμβάνουν την αποδοχή.

Ειλικρινά έχω την εντύπωση ότι αυτό το σχολείο 12 ολόκληρα χρόνια - τουλάχιστον -περνάει και ούτε που αγγίζει ένα μεγάλο μέρος των συνανθρώπων μας.

ΝΑ ΑΝΤΙΔΡΑΤΕ ΟΣΟ ΔΕΝ ΠΑΕΙ. ΝΑ ΑΝΤΙΔΡΑΤΕ ΚΑΙ ΝΑ ΚΑΤΑΓΓΕΛΕΤΕ.

Η ΠΡΩΤΟΚΑΘΕΔΡΙΑ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ

Τα τελευταία χρόνια εκφράζεται όλο και εντονότερα η ανησυχία ειδικών, γονέων και εκπαιδευτικών για την απομάκρυνση των παιδιών από την ανάγνωση και το λογοτεχνικό βιβλίο-μια σχέση που στην Ελλάδα, δεν ήταν, έτσι και αλλιώς ποτέ πολύ δυναμική. Από την τηλεόραση και το βίντεο έχουμε περάσει με αστραπιαία ταχύτητα στην εποχή του διαδικτύου που μέσω των κινητών τηλεφώνων είναι πλέον διαθέσιμο παντού μαζί με τους κινδύνους και τα ωφέλη του.

Οι ευαισθητοποιημένοι εκπαιδευτικοί καταφεύγουν σε δράσεις σχετικές με το βιβλίο που σκοπό έχουν να φέρουν τα παιδιά μέσω σύγχρονων μέσων και δραστηριοτήτων. Οι δράσεις αυτές περιλαμβάνουν ένα μεγάλο εύρος ιδεών και προτάσεων από την δραματοποίηση του κειμένου, να φανταστούν τα παιδιά τι απέγιναν οι ήρωες μετά το τέλος της ιστορίας, να μαντέψουν το περιεχόμενο του βιβλίου από το εξώφυλλο ή να ζωγραφίσουν ένα δικό τους εξώφυλλο κτλ.

Φυσικά , κάθε σύγχρονη και καινοτόμος μέθοδος είναι καλοδεχούμενη στον τομέα της φιλαναγνωσίας, ο οποίος έχει απόλυτη ανάγκη από συνεχώς ανανεούμενες πηγές έμπνευσης για να παραμένει κοντά στο πνεύμα κάθε γενιάς παιδιών που παρουσιάζει τα δικά της χαρακτηριστικά και ιδιαιτερότητες, ειδικά εφόσον αλλάζουν με μεγάλη ταχύτητα τις τελευταίες δεκαετίες.

Ωστόσο, δεν θα πρέπει να λησμονούμε τον καθεαυτό σκοπό τους που δεν είναι άλλος από το να έρθουν τα παιδιά σε επαφή με το λογοτεχνικό κείμενο, τις δυνατότητες και τους περιορισμούς του. Το λογοτεχνικό κείμενο είναι μια παράλληλη πραγματικότητα, ένας παράλληλος κόσμος που έχει γεννηθεί από την πένα και την φαντασία του συγγραφέα προσφέροντας όψεις της πραγματικότητας από οπτικές γωνίες αναπάντεχες, ασυνήθιστες και σε μεγάλο βαθμό πολύ πιο οξυδερκείς από μια απλή παρατήρηση του περιβάλλοντος κόσμου.

Όταν, λοιπόν, αναλωνόμαστε σε ασχολίες που, ναι μεν, σχετίζονται περιφερειακά με το βιβλίο που έχουμε επιλέξει για να ασχοληθούμε μαζί του στη τάξη αλλά το αποτέλεσμα δεν είναι το επιθυμητό, να εισδύσουμε σταδιακά στην ουσία και το περιεχόμενό του τότε μάλλον πρέπει να επανεξεταστεί η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε. Σκοπός μας δεν είναι να ξεφλουδίσουμε μόνο το φρούτο αλλά να απολαύσουμε και τη θρεπτική σάρκα του.

Έτσι, πρέπει πάντα να φροντίζουμε πως η ώρα που αφιερώνεται για να ανακαλύψει ξανά και πέρα από τα σχολικά μαθήματα το παιδί την λογοτεχνία ως μία αναγεννώμενη terra incognita να οδηγεί προς την σπηλιά του θησαυρού και όχι προς έναν ατέρμονο και δαιδαλώδη λαβύρινθο.

Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Η εφηβική λογοτεχνία στην Ελλάδα έχει ένα μάλλον περιορισμένο και- ίσως-εξειδικευμένο αναγνωστικό κοινό, το οποίο μετράει απώλειες ήδη από την επώδυνη φιλαναγνωστική στροφή από την πρωτοβάθμια στην δευτεροβάθμια εκπαιδευτική βαθμίδα και οπωσδήποτε η αυτολογοκρισία εκ μέρους του συγγραφέα ή του εκπαιδευτικού που αναγκάζεται να λειάνει λέξεις και έννοιες σε περίπτωση που έχει την τύχη να διδάξει ένα τέτοιο σύγχρονο λογοτεχνικό κείμενο, δεν βοηθούν την κατάσταση.
Χαρακτηριστικό της εφηβείας είναι πως πρόκειται για μια μεταβατική, όσο και παροδική, ηλικιακή φάση της ζωής του ανθρώπου πολυεπίπεδη αλλά και μονοσήμαντη ταυτόχρονα. Οι συγγραφείς που επικεντρώνονται στο εφηβικό βιβλίο καλούνται να αντιμετωπίσουν αυτό ακριβώς. Ναι μεν, πρόκειται για μια περίοδο αναπροσαρμογής και αναθεώρησης των πραγμάτων ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει πως ήρθε το τέλος του κόσμου.
Η αυξημένη τάση για βωμολοχία (για την οποία τόσος λόγος έχει γίνει), η βία, η επαναστατικότητα, η εσωστρέφεια και ο απομονωτισμός που νιώθει ο έφηβος, αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία της καθημερινότητάς του. οφείλουμε να μην αγνοούμε την πραγματικότητα αυτή ούτε να ωραιοποιούμε τα κακώς κείμενα.
Όμως τι ωφελεί η ύπαρξη ενός κειμένου που περιγραφικά και λεξιλογικά ανταποκρίνεται σε αυτά που ζει και βλέπει ο μέσος έφηβος αλλά δεν έχει κάτι παραπάνω να πει; Λέγοντας κάτι παραπάνω δεν εννοούμε ένα ηθικό δίδαγμα ή ένα γυαλιστερό και ατσαλάκωτο ηθικό πρότυπο. Αναλύονται οι καταστάσεις σε έκταση και βάθος ή απομένουμε με μια απλή άρτια καταγραφή της πραγματικότητας;
Αρκετά συχνά ως αναγνώστρια έρχομαι αντιμέτωπη με το δίλημμα αν κυριαρχεί στα βιβλία που απευθύνονται σε εφήβους και νέους υπάρχει όχι λογοκρισία στους διαλόγους και τις περιγραφές αλλά στη μονόπλευρη αναπαράσταση των γεγονότων και των προσώπων, η οποία δίνει το ίδιο στίγμα εδώ και χρόνια κατευθυνόμενη ίσως και από την βραδυκίνητη και όχι ιδιαίτερα δεκτική σε αλλαγές για θέματα που αφορούν τις ιδέες και τις αντιλήψεις, ελληνική κοινωνία. Με λίγα λόγια, σημασία θα είχε περισσότερο όχι αν τα θέματα παρουσιάζονται στρογγυλεμένα ή πιο τραχιά αλλά πόσο παρακολουθούμε τις εξελίξεις σε έναν κόσμο που αλλάζει συνεχώς και γενιές εφήβων που μέχρι να φτάσουν στο κατώφλι της ενηλικίωσης και να ακολουθήσουν το δικό τους δρόμο, η επόμενη γενιά που μπαίνει στην εφηβεία είναι εντελώς διαφορετική.
Για παράδειγμα, την τελευταία δεκαετία, οι γενιές των εφήβων έχουν να παλέψουν με μια υπό διαμόρφωση και γεμάτη προκλήσεις καθημερινότητα που έχει οδηγήσει σε μια άρδην ανατροπή ρόλων και δεδομένων, τα οποία πρέπει να ληφθούν υπόψη όταν γράφει κανείς βιβλία με θέματα παρμένα από την κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα. Επιτυχία θα είναι όχι αν αναπαραστήσουμε πειστικά μέχρι την τελευταία διακοσμητική λεπτομέρεια τη ζωή των σημερινών προβληματισμένων εφήβων αλλά αν τους βοηθήσουμε να συνειδητοποιήσουν τα ρεαλιστικά μεγέθη των συνθηκών και τη σημασία που έχουν οι δικές τους επιλογές.
Μια λογοτεχνία που απευθύνεται στους νέους οφείλει πρώτιστα να ανανεώνεται, να διευρύνεται και να μιλά για την ουσία χωρίς περισπασμούς.

ΠΑΙΔΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ 2017-ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ

ΟΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ

ΔΙΔΑΚΤΙΣΜΟΣ-ΝΕΟΔΙΔΑΚΤΙΣΜΟΣ

Πολλοί ήταν οι θεωρητικοί προβληματισμοί που απασχόλησαν κυρίως τους θεωρητικούς και τους συγγραφείς της παιδικής λογοτεχνίας τη χρονιά που φεύγει. Ένα θέμα που προκάλεσε προβληματισμό ήταν η επαναφορά του διδακτισμού στα κείμενα που απευθύνονται στα παιδιά ενώ το φαινόμενο μέχρι πρόσφατα είχε περιοριστεί αρκετά.
Ας δούμε μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα με τους προβληματισμούς συγγραφέων και θεωρητικών.

Η συγγραφέας Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου επισημαίνει ήδη το πρόβλημα στο συνέδριο για τα 30χρονα του περιοδικού Διαδρομές το 2015 στην ομιλία της με τίτλο "Επισημάνσεις για την καρποφορία  και την άνθηση της ελληνικής παιδικής/νεανικής λογοτεχνίας":
"...Επανέρχεται το φάντασμα του διδακτισμού με νέο περίβλημα-"νεοδιδακτισμό" θα μπορούσαμε να τον χαρακτηρίσουμε. Δεν εννοούμε φυσικά την όποια έμμεση διδαχή προκύπτει αναπόφευκτα από ένα λογοτέχνημα, είτε απευθύνεται σε μικρούς κατά κύριο λόγο, είτε σε μεγάλους. Ο σοφός ακαδημαικός Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος είχε πει: "Οπωσδήποτε και αν ορίσουμε τη λογοτεχνία, δεν είναι δυνατό να της αφαιρέσουμε την πανάρχαια υποχρέωσή της έμμεσα να διδάσκει πάντοτε τους άνθρωπους". Με τη λέξη "νεοδιδακτισμός", εννοούμε το φάντασμα της φανερής και απωθητικής για τα παιδιά προσπάθειας να τα διδάξει κάποιος κάτι μέσω μιας ιστορίας. Ως γνωστόν, ήταν μία τάση παλαιότερα που καταταλαιπώρησε την παιδική λογοτεχνία κι έγινε αιτία να αμφισβητείται η θέση της στη λογοτεχνία. Να όμως που πάλι είναι συχνές οι περιπτώσεις βιβλίων με ξεκάθαρο στόχο "να περάσουν μηνύματα", κατά την τετριμμένη έκφραση, για σωστή κοινωνική συμπεριφορά, καλούς τρόπους, δυσκολίες στο σχολείο ή την οικογένεια, θέματα υγείας και πολλά άλλα παραβλέποντας την κοινά παράδεκτή αρχή "μόνο η τέχνη που δεν έχει πρόθεση να διδάξει, μόνο αυτή μορφώνει και ηθικά και πολιτικά" ".

Φέτος ο Γιάννης Παπαδάτος, επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Επιστημών της Προσχολικής Αγωγής και του Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού, της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου, συνέχισε με τον δικό του προβληματισμό αναφέροντας σχετικά σε άρθρο του στο ιστότοπο www.bookpress.gr με τίτλο "Η μεγάλη επιστροφή του διδακτισμού στη λογοτεχνία για παιδιά":                                                                                                                                            "...Ένας ζοφερός ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΣΜΟΣ μιας αισθητικά αναφομοίωτης επικαιρότητας έχει ασφυκτικά εναγκαλίσει τη λογοτεχνία για παιδιά ο οποίος την οδηγεί σε έναν φρονηματιστικό δρόμο, που, αν συνεχιστεί, σε λίγα χρόνια και με την δύσθυμη περιρρέουσα κοινωνική πραγματικότητα ο διδακτισμός του 19ου αιώνα θα εγκαθιδρυθεί με σύγχρονα προσωπεία. Όλα αυτά μαζί με άλλα φαινόμενα, όπως:

• ποίηση για παιδιά σχεδόν δεν εκδίδεται,
• διηγήματα για παιδιά σχεδόν δεν γράφονται,
• τα βιβλία γνώσεων, τα περισσότερα, με την έλλειψη πηγών και βιβλιογραφίας, στοιχεία που μπορούν να παρακινήσουν σε περαιτέρω έρευνα τα παιδιά, στερούνται εγκυρότητας και αξιοπιστίας,
• υπάρχει εν πολλοίς σύγχυση σε είδη (π.χ. τα απλά εικονογραφημένα βιβλία με τα εικονοβιβλία, τα λεγόμενα picture books),

μας κάνουν να βλέπουμε με σκεπτικισμό τη δημιουργική πορεία της λογοτεχνίας για παιδιά.

 Με αφορμή τη συγκεκριμένη πραγματικότητα, προβαίνω σε κάποιες πρώτες σκόρπιες σκέψεις και σε ερωτήματα που, νομίζω ότι μπορούν, μαζί με ενδεχομένως άλλα, να αποτελέσουν και αφορμή για πρόκληση/πρόσκληση σε έναν εποικοδομητικό διάλογο από τον οποίο δεν έχουμε να χάσουμε όσοι και όσες εμπλεκόμαστε από διάφορες θέσεις με τη λογοτεχνία για παιδιά και για εφήβους, αλλά, αντίθετα, έχουμε να κερδίσουμε, προπάντων η λογοτεχνία και κατ’ επέκταση οι αναγνώστες και οι αναγνώστριές της.  

– Ποιο είναι εκείνο το γεγονός που ενεργοποιεί τα τελευταία χρόνια ένα μεγάλο τμήμα της λογοτεχνίας για παιδιά, ιδίως για τις μικρές ηλικίες, να παρουσιάζει έναν φανερό ή κρυφά νεόκοπο διδακτισμό;

– Σε παλιές εποχές, ο διδακτισμός, ως ιδεολογία, αποτελούσε το εμβληματικό πρόταγμα των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων και η αντανάκλασή του στο παιδικό βιβλίο ήταν περίπου επιβεβλημένη. Ο Δροσίνης και ο Παλαμάς λίγο προτού εκπνεύσει ο 19ος αιώνας έπνεαν τα μένεα για τα περιεχόμενα των τότε βιβλίων, σχολικών και μη. Σήμερα, που ο διδακτισμός δεν αποτελεί κάποιο φανερό, τουλάχιστον, παιδαγωγικό πρόταγμα, γιατί η λογοτεχνία κυρίως για παιδιά αλλά και για εφήβους -τουλάχιστον σε ένα ικανό μέρος τους- αποτυπώνουν έναν, νέας μορφής, διδακτισμό;

– Μήπως, λίγο πολύ η λεγόμενη Ευέλικτη Ζώνη των σχολείων, λίγο πολύ η ανάγκη, λόγω κρίσης, για χαμηλού κόστους βιβλία «ευθύνονται» σε ένα σημείο για το φαινόμενο; Και δεν είναι μόνο ότι πολλά βιβλία σε εμφανές σημείο του εξώφυλλού τους αναφέρονται στα θέματα της ευέλικτης ζώνης ή σε αξίες και σε άλλα φαινόμενα της κοινωνικής πραγματικότητας (π.χ. φιλία, συνεργασία, διαζύγιο, επιθετικότητα, σχολικός εκφοβισμός, ρατσισμός, διαφορετικότητα κ.ά.) αλλά, το κυριότερο: είναι το ίδιο το περιεχόμενό τους που δεικνύει κείμενα ως αποτέλεσμα κάποιας ανάγκης. Ανάγκης καθαρά φρονηματιστικής. 

– Μήπως, με όχημα ένα μεγάλο μέρος εκείνων των μικρών "βιβλιοφυλλαδίων" -και όχι μόνο- με λέξεις Χ ανάλογα με την ηλικία (!!!), όπως επισημαίνεται και αναγγέλλεται στα συγκεκριμένα βιβλία, αποτελεί συγκεκριμένη παράμετρο που συγγενεύει με αυτό που λέμε «παραλογοτεχνία»; Ασφαλώς ορισμένα από τα συγκεκριμένα βιβλία είναι αξιόλογα. Χάνονται όμως μέσα στον ορυμαγδό των δεκάδων παρόμοιων που εκδίδονται, πρωτίστως, για παιδαγωγικούς, διδακτικούς και φρονηματιστικούς σκοπούς...".

Η Βενετία Αποστολίδου, αναπληρώτρια καθηγήτρια του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, αναφέρθηκε επίσης στο θέμα με το άρθρο της "Ο νεοδιδακτισμός διώχνει τους μικρούς αναγνώστες" στον ιστότοπο του περιοδικού Αναγνώστης: "... 
Όλα ξεκινούν από τα κριτήρια των ενηλίκων, γονιών και εκπαιδευτικών. Δυστυχώς όποιος δεν είναι αναγνώστης ο ίδιος, δεν έχει και κριτήρια να επιλέξει καλά βιβλία για τα παιδιά. Οι εκκωφαντικές ενδείξεις στα εξώφυλλα και τα οπισθόφυλλα των βιβλίων για το είδος του κοινού στο οποίο απευθύνονται και για τη χρήση τους, δηλαδή η αναγραφή της ηλικίας, του θέματος, πολλές φορές και του φύλου του αναγνώστη, αποσκοπούν στη διευκόλυνση της επιλογής από ενήλικες οι οποίοι δεν αφιερώνουν καθόλου χρόνο να διαβάσουν λίγες σελίδες, να ψάξουν κι άλλο, να συγκρίνουν. Οι ενήλικες είναι εκείνοι, επίσης, που είναι δέσμιοι της άποψης ότι από τα βιβλία πρέπει πάντα τα παιδιά να παίρνουν αξίες. Το πρώτο κείμενο που έγραψα σ’ αυτήν εδώ τη στήλη ήταν «Η ανάγνωση ως αξία ή οι αξίες της ανάγνωσης;» Αν επιδιώκουμε με τα βιβλία να δώσουμε στα παιδιά τις σωστές αξίες, τότε τα βιβλία που θα διαλέγουμε θα είναι αυτά που θα φωνάζουν από μακριά τις αξίες που περιέχουν όπως διαλαλεί ο έμπορος την πραμάτεια του. Πρόσφατα συζητούσα με μια πωλήτρια βιβλιοπωλείου, η οποία χαρακτήρισε ένα παιδικό βιβλίο που κοιτούσα «περίεργο». Ξαφνιάστηκα και το διάβασα επί τόπου για να δω τι το περίεργο είχε: δεν ήταν σαφές το θέμα του και δεν είχε κανέναν διδακτισμό! Η εξάχρονη φίλη μου για την οποία το πήρα δώρο το λάτρεψε.
Ένα άλλο παράδοξο στο σημερινό σχολείο είναι ότι τα παιδικά λογοτεχνικά βιβλία αξιοποιούνται σε πολλά μαθήματα αλλά μάθημα λογοτεχνίας δεν γίνεται. Δεν διαβάζονται καθεαυτά, ούτε σχολιάζονται ως προς τα ειδολογικά χαρακτηριστικά τους. Γενικά τα κειμενικά και λογοτεχνικά είδη δεν παίζουν κανέναν ρόλο στο σχολείο. Ωστόσο, αυτό που ονομάζεται λογοτεχνικότητα ή ποιότητα ενός βιβλίου προκύπτει εν πολλοίς από τη σχέση του με τα χαρακτηριστικά του είδους στο οποίο ανήκει. Τα παιδικά βιβλία στο σχολείο είναι «αξιοποιήσιμα» περισσότερο από όσο είναι  αναγνώσιμα. Το θέμα βεβαίως παίζει τεράστιο ρόλο σε όλα τα λογοτεχνικά βιβλία. Όμως η εξερεύνηση του θέματος στο καλό λογοτεχνικό βιβλίο είναι μια ερμηνευτική περιπέτεια, δεν φωνάζει από μακριά, απαιτεί προσπάθεια και σταδιακή αποκάλυψη. Ένα βιβλίο χωρίς μυστικά, δεν δημιουργεί αναγνώστες. Κι αν δεν δημιουργήσουμε αναγνώστες, όσα πολιτικά ορθά βιβλία και να δώσουμε στα παιδιά, θα κάνουμε μια τρύπα στο νερό. Το πολύ πολύ να δημιουργήσουμε παπαγάλους...".

ΠΗΓΕΣ:

Διαδρομές στην παιδική λογοτεχνία
Πρακτικά Συνεδρίου
Επιμέλεια: Κ. Μαλαφάντης-Μ. Κουρκουμέλη
Εισήγηση Λ. Πέτροβις-Ανδρουτσοπούλου
  "Επισημάνσεις για την καρποφορία  και την άνθηση της ελληνικής παιδικής/νεανικής λογοτεχνίας"
σελ. 61-62
Εκδόσεις Ψυχογιός
 Αθήνα, 2017

Άρθρο Γ. Παπαδάτου:
"Η μεγάλη επιστροφή του διδακτισμού στη λογοτεχνία για παιδιά"
 https://www.bookpress.gr/stiles/eponimos/yiannis-papadatos-didaktismos-stin-logotexnia-gia-paidia

Άρθρο Β. Αποστολίδου:
"Ο διδακτισμός διώχνει τους μικρούς αναγνώστες"
http://www.oanagnostis.gr/%ce%bf-%ce%b4%ce%b9%ce%b4%ce%b1%ce%ba%cf%84%ce%b9%cf%83%ce%bc%cf%8c%cf%82-%ce%b4%ce%b9%cf%8e%cf%87%ce%bd%ce%b5%ce%b9-%cf%84%ce%bf%cf%85%cf%82-%ce%bc%ce%b9%ce%ba%cf%81%ce%bf%cf%8d%cf%82-%ce%b1%ce%bd/