1) κ. Νιζάμη, σας ευχαριστώ πολύ που δεχτήκατε να μας παραχωρήσετε αυτή
την ηλεκτρονική συνέντευξη. Πόσο καιρό ασχολείστε με την συναισθηματική αγωγή
στην προσχολική εκπαίδευση;
- Κι εγώ σας ευχαριστώ για την
πρόσκληση. Διαβάζω με πολύ μεγάλη προσοχή τα
ενδιαφέροντα άρθρα που ανεβάζετε στη σελίδα σας. Εργάζομαι ως νηπιαγωγός
30 χρόνια.
Ασχολούμαι με την Συναισθηματική
Αγωγή εντατικά από το 2014, τη χρονιά που έκανα το μεταπτυχιακό μου στις
«Συναισθηματικές και Συγκινησιακές Δυναμικές και Εκπαίδευση» από το Κρατικό
Πανεπιστήμιο της Ρώμης Tor Vergata.
Πάντα μ’ ενδιέφερε η συναισθηματική προσέγγιση των παιδιών, γι αυτό και έπαιζα
κουκλοθέατρο και έκανα δραματικό παιχνίδι με τα παιδιά, αλλά μετά την
εξειδίκευση μου, άνοιξε ένας άλλος ορίζοντας στις γνώσεις μου και πιστεύω, πως
μπορούμε να επιτύχουμε γνωστική ανάπτυξη στα παιδιά μόνο μέσα από την
συναισθηματική τους ισορροπία και την ανάπτυξη της Συναισθηματικής τους
Νοημοσύνης.
2) Μπορείτε να μας εξηγήσετε περιληπτικά τι ακριβώς είναι η
συναισθηματική αγωγή;
-Τα παιδιά από πάρα πολύ μικρή
ηλικία θα πρέπει να αναγνωρίζουν τα συναισθήματα τους, έτσι ώστε να έχουν
επίγνωση των πράξεων τους και των επιπτώσεων τους. Μόνο τότε τα θα οδηγηθούν στην διαχείριση τους με σκοπό να
ζήσουν με ενσυναίσθηση. Δεν υπάρχουν θετικά και αρνητικά συναισθήματα, όπως
διαβάζω μερικές φορές σε διάφορες αναρτήσεις. Είμαστε άνθρωποι και από πάρα
πολύ μικρή ηλικία θα πρέπει να δεχόμαστε τα συναισθήματα μας. Γι αυτό επιβάλλεται
η συναισθηματική αγωγή για να μας δείξει τον δρόμο της διαχείρισης τους. Η
ζήλεια για παράδειγμα, υπάρχει σαν συναίσθημα σε όλους τους ανθρώπους, όμως θα
μπορούσε να εξελιχθεί σε βατήρα για εξέλιξη ή σε φθόνο. Αυτή είναι η διαφορά.
3) Ποια είναι τα οφέλη για τα παιδιά της νηπιακής ηλικίας τώρα και στο
μέλλον;
-Σήμερα έχει δώσει η ανθρωπότητα
πολύ μεγάλη βαρύτητα στη γνώση. Αλλά όχι στα συναισθήματα. Έτσι αν ρωτήσουμε
έναν ενήλικα να μας πει τι αισθάνεται θα μας απαντήσει με το τι σκέφτεται. Η συσσώρευση
των ανέκφραστων συναισθημάτων, έχει πολλές επιπτώσεις στην προσωπική υγεία και
ηρεμία των ανθρώπων. Πάρα πολλοί άνθρωποι δεν αναγνωρίζουν τα συναισθήματα
τους. Έχω ακούσει από άτομα να λένε «εγώ δεν ζηλεύω», αυτό δεν είναι δυνατόν να
συμβαίνει. Η συναισθηματική ασφάλεια που έχει τον παιδί από την ασφαλή
προσκόλληση με την μητέρα του τον πρώτο χρόνο της ζωής του είναι το πρώτο βήμα
της συναισθηματικής του ισορροπίας. Αυτός ο δεσμός λοιπόν καθώς και οι επόμενοι
ασφαλείς δεσμοί που θα αναπτύξει το παιδί με τους σημαντικούς ενήλικες στη ζωή
του, θα του δώσουν την ικανότητα να μπορεί να συνάψει υγιείς κοινωνικές και
συναισθηματικές σχέσεις. Μέσα από αυτές τις σχέσεις θα «χτίσει» την
αυτοεκτίμηση του και την αυτοπεποίθηση του. Κι ένα παιδί με αυτοεκτίμηση μπορεί
να προοδεύσει μέσα από σχέσεις με ενσυναίσθηση. Τα παιδιά λοιπόν πρέπει να
αντιληφθούν ότι είναι φυσιολογικό να συναισθανόμαστε, αλλά τα συναισθήματα
διαδέχονται το ένα το άλλο, δεν είναι μόνιμα και γι αυτό πρέπει να τα
διαχειριζόμαστε με σοφία και σύνεση για να μη μας οδηγούν σε πράξεις που έχουν
επιπτώσεις.
4) Ποιες είναι οι σύγχρονες τάσεις στο πεδίο της συναισθηματικής
αγωγής;
-Την θεωρία της Συναισθηματική
Νοημοσύνης την εμπνεύστηκε ο Goleman,
επηρεασμένος από τη θεωρία του Gardner τον εμπνευστή της Πολλαπλής Νοημοσύνης. Παρατήρησε ο Goleman, ότι παρέλειψε ένα
μεγάλο κεφάλαιο, στη θεωρία του ο Gardner, αυτό των συναισθημάτων. Την ικανότητα δηλαδή της
αναγνώρισης και της διαχείρισης των συναισθημάτων στη ζωή μας με σκοπό να
οδηγηθούμε στην ενσυναίσθηση. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από τεχνικές ενεργητικής
ακρόασης, της τέχνης να ακούμε, να συμπάσχουμε, να μπαίνουμε στη θέση του άλλου
όχι με τη μορφή της συμπόνιας αλλά σαν να συμβαίνει κάτι σε μας τους ίδιους, με
τη ταύτιση. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από
τις εμπειρίες. Ο άνθρωπος αποκτά ενσυναίσθηση βιώνοντας καταστάσεις. Είναι
δύσκολο για ένα μικρό παιδί. Αυτό μπορεί να συμβεί μέσα από το παραμύθι, το
κουκλοθέατρο, το δραματικό παιχνίδι. Διδάσκεται όμως. Επίσης θα ήθελα να
αναφέρω ότι οι νευροεπιστήμονες έχουν καταλήξει σε συμπεράσματα πως η γνωστική
ικανότητα συνδέεται άμεσα με την συναισθηματική νοημοσύνη. Ο Damasio ένας
σπουδαίος νευροεπιστήμονας λέει χαρακτηριστικά: « Δεν μπορούμε να καταλήξουμε
ούτε στην παραμικρή λήψη αποφάσεων αν δεν εμπλακούν τα συναισθήματα.
5) Το παραμύθι είναι ένα βασικό και πολύτροπο εργαλείο στη διάθεση των
νηπιαγωγών. Πώς μπορεί να αξιοποιηθεί στον τομέα της συναισθηματικής αγωγής;
-Ανέφερα πιο πριν, μόνο μέσα από
το παραμύθι, το κουκλοθέατρο και τα παιχνίδια ρόλων τα παιδιά θα μπορέσουν να
μπουν «στα παπούτσια των άλλων», να δουν τις επιπτώσεις των πράξεων, στους
ήρωες και να ταυτιστούν, να αναπτύξουν την αυτοεκτίμηση τους και να οδηγηθούν
στην ενσυναίσθηση.
Γι αυτό επιμένω ότι η
Συναισθηματική Αγωγή θα πρέπει να μπει ουσιαστικά στο Πρόγραμμα Σπουδών των
Παιδικών Σταθμών, Νηπιαγωγείων και Δημοτικών Σχολείων, αφού πρώτα επιμορφωθούν
οι εκπαιδευτικοί, σε θέματα που αφορούν στην αναπτυξιακή ψυχολογία και στον
τρόπο προσέγγισης της Συναισθηματικής
Αγωγής, καθώς και στη σημασία των ασφαλών δεσμών που θα αναπτύξουν τα παιδιά στο
σπίτι και στο σχολείο. Μονάχα έτσι θα πετύχουμε την ολόπλευρη ανάπτυξη των
παιδιών, πάντα βέβαια με γνώμονα τα ενδιαφέροντα του κάθε παιδιού, τις ιδιαίτερες
κλίσεις του και τον μοναδικό ρυθμό ανάπτυξης του. Ήδη σε σχολεία της Βόρειας
Ευρώπης έχει μπει στο Πρόγραμμα Σπουδών το μάθημα της Συναισθηματικής Αγωγής με
ασκήσεις ενσυναίσθησης και από φέτος και στην Αγγλία.
6) Στο διδακτικό σενάριο που έχετε παρουσιάσει για το παραμύθι σας
"Η αχαριστία του Κροκόδειλου" πώς εφαρμόζεται σε συνδυασμό με το
κουκλοθέατρο;
-Η αχαριστία του κροκόδειλου
είναι ένα παραμύθι με πολλές διαστάσεις. Κρύβει πάνω από 10 συναισθήματα, τα
οποία τα παιδιά καλούνται να αναγνωρίσουν. Δείχνει τον τρόπο στα παιδιά, πως
να σκέφτονται και να επινοούν λύσεις στις δύσκολες στιγμές τους, να προχωράνε
όταν κάποιος τους πληγώνει, να μη τα παρατάνε και στο τέλος υπάρχει το πιο
όμορφο μήνυμα αγάπης. Πως ότι και να γίνεται στη ζωή μας, η αγάπη πάντα
επιστρέφει. Στις παρουσιάσεις του βιβλίου μου παίζω κουκλοθέατρο. Μοιράζω
μάσκες και δραματοποιούμε το παραμύθι. Έτσι τα παιδιά βιώνουν το παραμύθι, τις
καταστάσεις και μέσα από την αναγνώριση οδηγούνται στην επίγνωση και στη
διαχείριση των συναισθημάτων.
7) Διάβασα πως όταν ο καθηγητής I. Yalom ενημερώθηκε για την εισήγησή σας,
« Από την ομαδική ψυχοθεραπεία του I. Yalom, στην
συνεργατική μάθηση - Διαχείριση συναισθημάτων» , σας συνεχάρη για την εργασία σας. Τι ακριβώς
προτείνετε στην εισήγησή σας σχετικά με τη μέθοδό του;
-Πράγματι θεώρησα υποχρέωση μου
να πληροφορήσω τον καθηγητή για την εργασία μου, κυρίως για την σκέψη μου να
μεταφέρω τους θεραπευτικούς του παράγοντες στην εκπαίδευση με σκοπό την
ομαδοσυνεργατική μάθηση.
Ο Καθηγητής Yalom, μου απάντησε την ίδια μέρα και μου
έγραψε χαρακτηριστικά «Κατερίνα, πιστεύω πως οι θεραπευτικοί μου παράγοντες από
την ομαδική ψυχοθεραπεία, μπορούν να εφαρμοστούν στην Εκπαίδευση. Έκανες
εξαιρετική δουλειά. Καλή συνέχεια στο έργο σου».
Μιλάμε όλοι για ομαδοσυνεργατική
μάθηση, αλλά αυτό δεν είναι δυνατόν, αν πρώτα δεν εμφυσήσουμε θετικές δυναμικές
στα παιδιά όπως ελπίδα, αλτρουισμό, διαχείριση της εγωκεντρικής σκέψης,
ανταλλαγή πληροφοριών, συνεργασία με την οικογένεια ώστε να διορθωθούν λάθη
στην ψυχοσύνθεση των παιδιών, - που συνήθως κάνουν οι γονείς εν αγνοία τους-, ενίσχυση
τεχνικών κοινωνικοποίησης, συνεκτικότητα της ομάδας με δεσμούς συναισθημάτων,
κατανόηση εαυτού μέσα από την αποδοχή των σημαντικών συνομηλίκων, άσκηση της
ικανότητας να μπορεί ένα παιδί να λέει τι το ενοχλεί και να παραδέχεται την
ευθύνη των πράξεων του και τέλος η ενασχόληση του ανάλογα με τις ιδιαίτερες
κλίσεις του, είναι κάποιοι από τους θεραπευτικούς παράγοντες που κάνουν τόσο
καλό στην ομαδική ψυχοθεραπεία, γιατί όχι και στην ομαδοσυνεργατική μάθηση.
Απλά χρειάζεται γνώση από τους εκπαιδευτικούς και συνεργασία μεγάλη με τους
γονείς. Έτσι πιστεύω πως θα πρέπει να δομηθεί το εκπαιδευτικό σύστημα,
ώστε το κάθε παιδί να δημιουργήσει τη ζωή που αξίζει να ζει.
Δυστυχώς δεν μπορώ να επεκταθώ περισσότερο. Η
εργασία μου υπάρχει στο διαδίκτυο αφού έχει δημοσιευθεί στα επιστημονικά
περιοδικά «Νέος Παιδαγωγός» στα ελληνικά
και «Sciences in education» και academia.edu, στα αγγλικά, στο λογοτεχνικό περιοδικό
Νόημα, και στα εκπαιδευτικά sites,
fresh education και alfavita.
8) Εκτός από το παραπάνω παραμύθι έχετε
γράψει και άλλα βιβλία. Μιλήστε μας λίγο για αυτά.
-Εκτός από την Αχαριστία του
κροκόδειλου από τις εκδόσεις Τζιαμπίρης-Πυραμίδα, έχω γράψει και τα
«Κουκλοταξίδια στη χώρα των συναισθημάτων» από τις εκδόσεις Βάρφη με 36 σενάρια
κουκλοθέατρου που ασκούν Συναισθηματική Αγωγή στα παιδιά. Κάτω από κάθε σενάριο
υπάρχουν σχόλια για τους εκπαιδευτικούς για μέσα στην τάξη και για τους γονείς.
Δηλαδή ποια συναισθήματα συναντάμε και πως τα διαχειριζόμαστε. Είναι ένα εγχειρίδιο
συναισθημάτων. Θα ήθελα να επισημάνω ότι και τα δύο βιβλία μου τα έχει
εικονογραφήσει ο ταλαντούχος εικονογράφος-συγγραφέας Νίκος Γιαννόπουλος, τον
οποίο ευχαριστώ πολύ για την άψογη συνεργασία αλλά και για την φιλία του.
9) Πώς βλέπετε τα πράγματα σήμερα στο χώρο της προσχολικής εκπαίδευσης;
-Παρατηρώ ότι έχουμε περάσει σε
παιδοκεντρική κοινωνία και αυτό δυσκολεύει λιγάκι τον ρόλο των νηπιαγωγών.
Εύχομαι οι γονείς να μη δίνουν μεγαλύτερη εξουσία στα παιδιά τους από αυτή που
μπορούν να διαχειριστούν. Οι νηπιαγωγοί είναι οι καλύτερα, εκπαιδευμένοι
παιδαγωγοί από την άποψη ψυχολογίας του παιδιού. Θα πρέπει λοιπόν να οργανώνουν
συχνότερες ενημερωτικές συναντήσεις με τους γονείς. Τα παιδιά από την
υπερπροστασία από τη μια πλευρά και από την χαλαρή οριοθέτηση τείνουν να μη
χάνουν την παντοδυναμία τους κι αυτό δεν τους βοηθά στην κοινωνική τους ένταξη
και συνεργασία. Επίσης η χρήση των οθονών προκαλεί εθισμό στα παιδιά και τα
κάνει επιθετικά, νευρικά, με ελλιπή προσοχή και αδυναμία συγκέντρωσης. Τα παιδιά
σ’ αυτή την τρυφερή ηλικία του Νηπιαγωγείου θα πρέπει να είναι ευτυχισμένα,
χαρούμενα, να αρχίζουν να βρίσκουν τις κλίσεις τους, τα ενδιαφέροντα τους. Το
Νηπιαγωγείο λειτουργεί με γνώμονα την ανάπτυξη των παιδιών μέσα από το
παιχνίδι. Και υπάρχει η δυνατότητα και η επιλογή δραστηριοτήτων και από το
παιδί. Δυστυχώς αυτό στις επόμενες βαθμίδες χάνεται και μαζί μ’ αυτό χάνεται
και ο αυθορμητισμός και οι επιλογές του παιδιού. Αυτό θα ήθελα να επισημάνω
στους γονείς, να ενδιαφέρονται περισσότερο για την συναισθηματική υγεία και
ευτυχία των παιδιών τους παρά για την πρόοδο στα μαθήματα. Να είναι δίπλα τους
ουσιαστικά, να τα ακούνε προσεκτικά κοιτάζοντας τα στα μάτια. Να αναπτύσσουν
ασφαλείς δεσμούς με τα παιδιά τους. Αυτό πρέπει να κάνουν και οι νηπιαγωγοί και
οι δάσκαλοι. Μόνο έτσι το παιδί αποκτά αυτοεκτίμηση και συνάπτει υγιείς
κοινωνικές και συναισθηματικές σχέσεις. Η προσχολική εκπαίδευση στην Ελλάδα
είναι σε πολύ υψηλότερο επίπεδο από πολλές χώρες προηγμένες του Δυτικού κόσμου,
με πολύ υψηλό επίπεδο σπουδών των Νηπιαγωγών.
10) Ποια είναι τα σχέδια σας για το μέλλον;
-Έχω γράψει κι άλλα παραμύθια,
που αφορούν στη δημιουργία προτύπων, στην καλλιέργεια συναισθημάτων. Θα ήθελα μέσα από τα παραμύθια μου, να μου
δίνεται η ευκαιρία να εμπνέω στα παιδιά θετικές δυναμικές. Να μπορούν μέσα από
την ταύτιση τους με τους ήρωες, να
δυναμώνουν , να ανακαλύπτουν τις κλίσεις τους, να χαίρονται τη ζωή τους και να
αγαπούν τον συνάνθρωπο. Επίσης θα ήθελα με αφορμή τα παραμύθια μου, να
βρίσκομαι και κοντά στους γονείς. Να μπορώ να τους ενημερώνω για τον ρόλο των
συναισθημάτων στην ανάπτυξη των παιδιών τους και στην κοινωνικοποίηση τους.
11) Σας ευχαριστούμε θερμά!
-Κι εγώ σας ευχαριστώ για τις
τόσο, ενδιαφέρουσες ερωτήσεις σας. Καλή συνέχεια στο έργο σας.
Βιογραφικά στοιχεία
Η Κατερίνα Θ. Νιζάμη,
γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη. Είναι πτυχιούχος της Σχολής Διοίκησης Οικονομίας
του Α.Τ.Ε.Ι. Λάρισας. Το 1986 πήρε το πτυχίο της Σχολής Νηπιαγωγών
Θεσσαλονίκης, και το 1997, έκανε εξομοίωση του πτυχίου της στο τμήμα
Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Α.Π.Θ. Το 2008 πήρε το δίπλωμα της
διετούς μετεκπαίδευσης στις Επιστήμες Αγωγής, του Διδασκαλείου Θεσσαλονίκης και
το 2014 κατέκτησε τον τίτλο των μεταπτυχιακών της σπουδών, στο πανεπιστήμιο Tor Vergata, της Ρώμης, με τίτλο «Συναισθηματικές
και Συγκινησιακές Δυναμικές και Εκπαίδευση». Έχει πιστοποιητικά γλωσσομάθειας
στα Αγγλικά, 2016, Ιταλικά, 2014, Γαλλικά 2015, σε επίπεδο Γ2. Έχει πτυχίο
Στοιχειώδους θεωρίας Μουσικής, τριετούς φοίτησης, από το Αριστοξένειο Ωδείο
Χαλάστρας Θεσσαλονίκης, με παράλληλα μαθήματα παιδαγωγικών, μουσικής, και αρμονίου. Πήρε μέρος ως εισηγήτρια
εργασίας στο 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Ένωσης Σχολικών Συμβούλων με
θέμα «Εκπαιδευτικές Πολιτικές για το Σχολείο
του 21ου αιώνα Θεσσαλονίκη,27-29/3/2015, στο 1ο
Πανελλήνιο Συνέδριο του Ινστιτούτου Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών, με
θέμα «Τα Σύγχρονο Σχολείο μέσα από το πρίσμα των Ανθρωπιστικών και των
Κοινωνικών Επιστημών 24-26 Απριλίου, Ηράκλειο Κρήτης, 2015, στο 2ο
Πανελλήνιο Συνέδριο «Νέος Παιδαγωγός», 23,24/5/2015, Αθήνα, στο Διεθνές
Συνέδριο Scientific Didactics edudidactics 2015, με θέμα “Competences and Attitudes Towards Educational Practice through the arts”,20-21/11/2015, Αθήνα, και στο 4ο
Διεθνές Συνέδριο «Νέος Παιδαγωγός», Αθήνα 2017. Είναι κριτής και πρόεδρος
εργασιών στα Συνέδρια του Νέου Παιδαγωγού και των εργασιών στην Αγγλική γλώσσα
στο Διεθνές Συνέδριο του Νέου Παιδαγωγού 2-3 Απριλίου 2017, με θέμα
κουκλοθέατρο και συναισθηματική Νοημοσύνη και της Ε.Ε.Π.Ε.Κ, Λάρισας 2017 με
θέμα κουκλοθέατρο και πολλαπλή Νοημοσύνη. Συνέδριο 6ο Συνέδριο «Νέος
Παιδαγωγός» 2019 με τίτλο εργασίας «η θεωρία των δεσμών προσκόλλησης και η
συμβολή της στη μετάβαση στην εκπαιδευτική διαδικασία», 5ο Συνέδριο ΕΕΠΕΚ Λάρισας με την
εργασία «Αποδοχή ετερότητας στο Νηπιαγωγείο». Έχει δημοσιεύσει άρθρα και
μελέτες σε ελληνικά και διεθνή περιοδικά με κριτές. Υπήρξε έφορος και ιδρύτρια
της κινηματογραφικής λέσχης του Κέντρου Νεότητας Χαλάστρας από το 1991 ως το
1994 . Είναι μέλος πολλών συλλόγων με θέμα την προαγωγή του πολιτισμού και
τεχνών καθώς και της Παιδαγωγικής Εταιρίας Ελλάδος και συντονίστρια διαλέξεων
με θέμα την «Συναισθηματική Αγωγή, τους εθισμούς στις οθόνες και τον σχολικό
εκφοβισμό». Το 1990 ίδρυσε τον ιδιωτικό Βρεφονηπιακό Σταθμό «Λιλιπούτη» στη
Χαλάστρα Θεσσαλονίκης. Από το 1998 εργάζεται σε
Ολοήμερο Δημόσιο Νηπιαγωγείο
