ΣΥΝΟΜΙΛΩΝΤΑΣ ΜΕ ΤΗ ΔΗΜΗΤΡΑ ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ

Ξεκινάμε το αφιέρωμα της σελίδας μας στα παιδικά και εφηβικά βιβλία με κοινωνικά θέματα με τη συνέντευξη και τη  παρουσίαση των βιβλίων της πολύ αξιόλογης Κύπριας συγγραφέα, ποιήτριας και εκπαιδευτικού, Δήμητρας Σωκράτους.

1.       κ. Σωκράτους, σας ευχαριστούμε θερμά που δεχτήκατε να μας παραχωρήσετε αυτή την ηλεκτρονική συνέντευξη κα πολλά συγχαρητήρια για το συγγραφικό σας έργο! Πώς πήρατε την απόφαση να ξεκινήσετε να γράφετε;

Σας ευχαριστώ από καρδιάς για την πρόσκληση στο όμορφο αυτό ηλεκτρονικό συναπάντημα με αφορμή τα βιβλία μου. Η αλήθεια είναι πως ποτέ δεν πήρα συνειδητά την απόφαση ν’ αρχίσω να γράφω. Η συγγραφή πραγματώθηκε αυθόρμητα κατά τα φοιτητικά μου χρόνια (γύρω στο 2001), χωρίς κανένα προγραμματισμό, περιορισμό ή προσδοκία, με τη μορφή προσωπικών αναζητήσεων στην ποίηση και στο παραμύθι. Είναι γεγονός όμως πως από παιδί διάβαζα πολύ οποιοδήποτε βιβλίο έπεφτε στα χέρια μου. Απ’ τα κλασικά παραμύθια, τον Καραγκιόζη, τον Ιούλιο Βερν, μέχρι και μυθιστορήματα της Παγκόσμιας Λογοτεχνίας προτού κλείσω τα 13 μου χρόνια. 

 

2.       Στα βιβλία σας υπάρχει μεγάλος προβληματισμός για τα σοβαρά και ευαίσθητα κοινωνικά προβλήματα. Τι σας έκανε να ασχοληθείτε με τα δύσκολα αυτά θέματα;

Πράγματι, τα βιβλία μου αν και απευθύνονται σε παιδιά, προσεγγίζουν κοινωνικά και λογοτεχνικά «δύσκολα» θέματα, όπως το βίωμα, τις ανάγκες, τις πραγματικότητες και τις προκλήσεις παιδιών με καρκίνο ή φυλακισμένους γονείς ή παιδιών που καλούνται να διαχειριστούν τον εκφοβισμό, τη βία, τη μετανάστευση, την προσφυγιά, την απώλεια και άλλα. Τα θέματα αυτά προέκυψαν μέσα από εμπειρίες με πρόσωπα του οικογενειακού και φιλικού μου περιβάλλοντος, όπως και στον χώρο εργασίας μου ως εκπαιδευτικός και θεατροπαιδαγωγός. Θέλησα απλά να ανακαλύψω εκ νέου και ν’ αποκαλύψω τα θέματα αυτά μέσα απ’ το φως της παιδικής λογοτεχνίας ώστε τα παιδιά να τα προσεγγίσουν και να ενδυναμωθούν απέναντι στις προκλήσεις της ζωής.    

3.       Στο παιδικό σας μυθιστόρημα Ένας μπαμπάς σε σιδερένιο κλουβί αναφέρεστε στο θέμα των παιδιών με φυλακισμένο γονέα, ένα ζήτημα πραγματικά ιδιαίτερο και ευαίσθητο. Πώς εργαστήκατε για τη συγγραφή του συγκεκριμένου βιβλίου; Κάνατε έρευνα;

Όταν κλήθηκα απ’ το αναπάντεχο της ζωής να διαχειριστώ το βίωμα της ενδεχόμενης ολιγόμηνης φυλάκισης ενός αγαπημένου μου προσώπου, τα έντονα συναισθήματα με οδήγησαν στην αυθόρμητη καταγραφή μιας ιστορίας προς αποφόρτιση και καλύτερη επεξεργασία των σκέψεών μου. Στην πορεία, όταν πλέον το αγαπημένο μου πρόσωπο απέφυγε τον εγκλεισμό καταβάλλοντας σύμφωνα με τη Δικαιοσύνη κάποιο χρηματικό ποσό, αισθάνθηκα πως είχα χρέος να προσεγγίσω βαθύτερα το θέμα ώστε να προσφέρω σε μικρούς μα και μεγάλους την ευκαιρία να μυηθούν συγκεκριμένα στον κόσμο των παιδιών έγκλειστων γονέων, να τον κατανοήσουν και να τον αγκαλιάσουν. Άρχισα να μελετώ άρθρα ψυχολογίας και κοινωνιολογίας, συνεντεύξεις φυλακισμένων και των παιδιών τους. Στην προσπάθειά μου να βρω παιδικά βιβλία για το θέμα στα ελληνικά, δεν εντόπισα κάτι. Κι όπως λέει συχνά ο αγαπητός φίλος συγγραφέας, Τάσος Αριστοτέλους,  «κάθισα κι έγραψα αυτό που αναζητούσα»: μια πρώτη πιο σοβαρή καταγραφή της ιστορίας, η οποία αποτέλεσε την αφορμή για να γνωρίσω πρώην έγκλειστους/ες, τους/τις συζύγους τους και τα παιδιά τους σε Κύπρο κι Ελλάδα. Αποτέλεσαν τους πρώτους «κριτικούς αναγνώστες» της ιστορίας, οι οποίοι μοιράστηκαν μαζί μου τις δικές τους ιστορίες, το δικό τους βίωμα, το οποίο πέρασε στο βιβλίο μέσα από λέξεις, φράσεις και εικόνες. Στην ομάδα «κριτικών αναγνωστών» που πρόσφερε την εποικοδομητική της ανατροφοδότηση γύρω απ’ την ιστορία, βρέθηκαν στη συνέχεια ψυχολόγοι, παιδοψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι, εκπαιδευτικοί, γονείς, παιδιά, αναγνώστες κάθε ηλικίας. Τα ενθαρρυντικά σχόλια όλων στάθηκαν πολύτιμα κι εμψυχωτικά για την έκδοση του βιβλίου, πλαισιώνοντας τελικά την ιστορία με τις τρυφερές πινελιές της εικονογράφου Ευφροσύνης Μαύρου. 

4.       Συναντήσατε αντιδράσεις όσον αφορά το θέμα του βιβλίου;

Απεναντίας! Εξαρχής το βιβλίο αγκαλιάστηκε τόσο από φορείς και οργανισμούς όσο και από ανθρώπους. Η έκδοσή του πραγματοποιήθηκε με τη μερική στήριξη του Οργανισμού Νεολαίας Κύπρου (Πρόγραμμα Πρωτοβουλίες Νέων). Όπως και τ’ άλλα μου βιβλία, έχει εγκριθεί από το Υπουργείο Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας Κύπρου και ήδη βρίσκεται σε σχολικές, δημοτικές και κοινοτικές βιβλιοθήκες σε Κύπρο κι Ελλάδα. Ο Σύνδεσμος Προστασίας των Δικαιωμάτων Φυλακισμένων και Αποφυλακισθέντων Κύπρου, και ιδιαίτερα η Πρόεδρος, κα Άννα Αντωνίου μα και ο Αντιπρόεδρος, κ. Γιάννης Πολυχρόνης, υπήρξαν εξαιρετικά θετικοί στο εγχείρημά μου, συμβάλλοντας ενεργά στις παρουσιάσεις του βιβλίου. Ανάλογη θερμή ανταπόκριση στην έκδοση του βιβλίου υπήρξε από μέρους του Συλλόγου Συμπαραστάσεως Φυλακισμένων «Ονήσιμος» στην Ελλάδα. Μπορώ να πω πως όχι μόνο δεν υπήρξαν αντιδράσεις μα μέχρι και σήμερα εκδηλώνεται διαρκής ενθάρρυνση για υλοποίηση αφηγηματικών, εκπαιδευτικών και θεατροπαιδαγωγικών δράσεων γύρω απ’ την ιστορία του «Ένας μπαμπάς στο σιδερένιο κλουβί» από σχολεία, οργανισμούς και φεστιβάλ παιδιού και βιβλίου, γεγονός για το οποίο είμαι βαθύτατα ευγνώμων.  

5.       Σε μικρούς τόπους, όπως η Ελλάδα και η Κύπρος, ένα τέτοιο θέμα πιστεύετε ότι συζητείται εύκολα ανοιχτά;

Το θέμα του εγκλεισμού στη φυλακή αποτελεί συνήθως ένα θέμα ταμπού για τις περισσότερες κοινωνίες. Στο χέρι του καθενός από εμάς είναι το να ωριμάσει σταδιακά η κοινωνία μας ώστε να μπορεί όχι απλά να συζητά το θέμα μα και να προβαίνει ενεργά στο κοινωνικό αγκάλιασμα των φυλακισμένων και των παιδιών τους. Η κοινωνία φέρει χρέος ν’ απαιτήσει απ’ το κράτος την ολόπλευρη στήριξη των εγκλείστων και των οικογενειών τους, την ενίσχυση των δεσμών τους κατά τον εγκλεισμό ώστε να περιορίζεται η γονεϊκή απομάκρυνση ή και αποξένωση με τα παιδιά. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η διευκόλυνση της επανένταξης των αποφυλακισθέντων στην οικογένεια, στην εργασία, στην κοινότητα, στην κοινωνία –πτυχές του εγκλεισμού που αγγίζει το βιβλίο μου. Μια ανώριμη κοινωνία που αδυνατεί να συζητά ανοικτά το θέμα, είναι πιο επιρρεπής στη δημιουργία κοινωνικού στίγματος απέναντι στους έγκλειστους και στα παιδιά τους, προκαλώντας τους ακόμα μεγαλύτερο ψυχολογικό και συναισθηματικό φορτίο. Συνεπώς, καλύτερα ενημερωμένοι πολίτες που συζητούν αποενοχοποιημένα επί του θέματος, παύουν να τιμωρούν τα παιδιά έγκλειστων γονέων για ένα έγκλημα που δεν έχουν διαπράξει τα ίδια.

                

6.       Ένα, επίσης, παιδικό σας μυθιστόρημα Η Μαίρη και το Λευκό Μπιζέλι αναφέρεται στο θέμα του παιδικού καρκίνου. Τι σας ώθησε να γράψετε γι’ αυτό το επίπονο θέμα;

Οι εμπειρίες με ανθρώπους του οικογενειακού και φιλικού μου περιβάλλοντος που αντιμετώπισαν τον καρκίνο, στάθηκαν η αφορμή να πλάσω ένα «Λευκό Μπιζέλι», σε μια προσπάθεια να προσεγγίσω τον παιδικό καρκίνο πιο παιχνιδιάρικα, πιο ανέμελα, πιο θετικά. Σε αυτές τις πραγματικά δύσκολες εμπειρίες έβλεπα πως οι ενήλικες απομάκρυναν τα παιδιά,  δεν τους ενημέρωναν για το τι συμβαίνει. Αποτέλεσμα ήταν τα παιδιά να βιώνουν μεγαλύτερο στρες, η φαντασία τους να διογκώνει την κατάσταση, ν’ αντιδρούν έντονα ή να κλείνονται στη θλίψη και στον εαυτό τους –γεγονότα που επιβεβαιώνουν και οι έρευνες στο θέμα. Ο ποιητής μας Γιώργος Σεφέρης, στο ποίημά του «Ο τελευταίος σταθμός», αναφέρει «…κι αν σου μιλώ με παραμύθια και παραβολές είναι γιατί τ’ ακούς γλυκότερα». Θέλησα λοιπόν μέσα από την παραμυθένια ιστορία της μικρής Μαίρης που αναζητά σε ονειροφανταστικούς κόσμους το Λευκό της Μπιζέλι για να το γνωρίσει, να προσφέρω απλά μια εναλλακτική λογοτεχνική πύλη στα παιδιά μα και στους ενήλικες ώστε να μυηθούν με ασφάλεια στο θέμα του καρκίνου. Αξιοποιώντας τον συμβολισμό του Λευκού Μπιζελιού που αναπαρίσταται στην εικονογράφηση από τη δρ Στέλλα Καραγιώργη ως ένας ρόδακας (σύμβολο δύναμης και φωτός σε αρχαίους πολιτισμούς), η ιστορία λειτουργεί ως ένα εργαλείο αποενοχοποιημένης έκφρασης και διαλόγου γύρω απ’ το βίωμα και τις πραγματικότητες του παιδικού καρκίνου. Προσδοκία μου ήταν και είναι  η  ενεργοποίηση της κοινωνικής αλληλεγγύης για την ομαλότερη ενσωμάτωση των παιδιών στο σχολείο, στη γειτονιά, στην κοινωνία, με το τέλος της θεραπείας τους. 

7.       Τα παιδιά πώς αντιδρούν όταν διαβάζουν τέτοια βιβλία που ξεφεύγουν από τα συνηθισμένα θέματα;

Η μέχρι τώρα εμπειρία μου, μού έδειξε πως τα παιδιά δεν κατηγοριοποιούν ούτε τα θέματα, ούτε τα βιβλία, ούτε και τη ζωή. Είναι πολύ «ανοιχτά» και καμιά φορά αποδέχονται -με τη δικιά τους παιδική αθωότητα και ανεμελιά- ευκολότερα τις προκλήσεις της ζωής απ’ ό,τι εμείς οι ενήλικες. Και πολύ συχνά η δικιά τους προσέγγιση είναι πιο αποτελεσματική κι ελπιδοφόρα παρά η δικιά μας ως «σοβαροί ενήλικες που κουβαλούμε φοβίες, αρνητισμούς και στερεότυπα». Συχνά λέω πως κάθε φορά που επισκέπτομαι Παιδοογκολογικούς θαλάμους, πηγαίνω ως δασκάλα μα φεύγω ως μαθήτρια που μαθήτευσε κοντά σε Μεγάλους Δασκάλους. Τόσα πολλά μαθαίνω απ’ αυτά τα παιδιά που σε τόσο μικρή ηλικία καλούνται ν’ αντιμετωπίσουν την πρόκληση του καρκίνου, επιστρατεύοντας άπλετη υπομονή, επιμονή, θάρρος και χαμόγελα για τον πολύμηνο ή και πολύχρονο αγώνα τους. Κι εφόσον οποιοδήποτε παιδί μπορεί να βρεθεί σε αυτή τη θέση ή άλλη (π.χ., γονεϊκός εγκλεισμός, εκφοβισμός, φτώχεια, διαζύγιο ή απώλεια γονέων, κτλ.), θα έλεγα πως το να διαβάσει ένα βιβλίο «που ξεφεύγει απ’ τα συνηθισμένα θέματα» της παιδικής λογοτεχνίας δεν του κάνει ιδιαίτερη εντύπωση ως «μη συνηθισμένο». Τα παιδιά «διαβάζουν» και βιώνουν καθημερινά αυτές τις καταστάσεις στο περιβάλλον τους, μέσω των φίλων τους, της τηλεόρασης ή του διαδικτύου. Επομένως, ένας μικρός αναγνώστης διαβάζει και ανταποκρίνεται στην ιστορία και στους ήρωές της όπως θα ανταποκρινόταν αν αυτοί αντιμετώπιζαν οποιαδήποτε άλλη δικιά τους πρόκληση. Αυτό που παρατηρώ στους μικρούς αναγνώστες των βιβλίων μου είναι ότι αρέσκονται ιδιαίτερα στη φαντασία, στη θετικότητα και στο χιούμορ που συναντούν σε αυτά, υιοθετώντας συχνά τις στρατηγικές που αξιοποιούν οι ήρωες στη διαχείριση των προκλήσεών τους. 

8.       Εκτός από την πεζογραφία έχετε ασχοληθεί και με την παιδική ποίηση. Η συλλογή σας Αλήθειες, όνειρα κι ειρήνη περιλήφθηκε στη λίστα επικρατέστερων έργων στην κατηγορία Λογοτεχνία για μικρά παιδιά στα Κρατικά Βραβεία για τις εκδόσεις του 2017 στην Κύπρο και έχει βραβευτεί από τον Κυπριακό Σύνδεσμο Παιδικού Βιβλίου. Μιλήστε μας σχετικά.

Μούσες μα και συνοδοιπόροι μου στην ποιητική αυτή συλλογή είναι τα παιδιά, με όλα τους τα καθημερινά θέματα, σκέψεις, συναισθήματα και αναστοχασμούς. Μια ποιητική περιπλάνηση στων παιδιών τις αλήθειες, τα όνειρα και την ειρήνη. Μια περιδιάβαση στη ζωή τους με όλα της τα ωραία μα και τα δύσκολα, όπως για παράδειγμα ο αποχωρισμός με τη φίλη τους τη Μαιρησάνθη που φεύγει γιατί οι γονείς της πάνε στα ξένα να δουλέψουν. Δύσκολα γιατί πρόκειται για ένα «Νέο παιδί σε νέα χώρα», για την Ελισάβετ που ψευδίζει ή τον Τζαμάλ που είναι «πρόσφυγας, παιδί-βιβλίο». Κι άλλο τόσο δύσκολα όσο οι καβγάδες ανάμεσα στους γονείς τους ή οι τηλεοπτικές εικόνες με τους εκατοντάδες πρόσφυγες, μικρούς και μεγάλους, μες στην άβυσσο του Αιγαίου. Άσχημα όσο η Πράσινη Γραμμή που χωρίζει την Κύπρο στα δυο, μ’ άλλους εδώ κι άλλους εκεί. Άλλα τόσα όμως είναι και τα όμορφα που βρίσκονται γύρω απ’ τα παιδιά: τα όνειρα, η φαντασία, τ’ άστρα, η οικογένειά τους, ο τόπος τους μα κι ολόκληρος ο πλανήτης με τους τόσους διαφορετικούς ανθρώπους, το χιούμορ και το θαύμα. Προσδοκώντας κάθε ποίημα ν’ αποτελεί ένα διαφορετικό σταθμό στο ποιητικό ταξίδι, θέλησα η μορφή καθενός κι οι ομοιοκαταληξίες να εναλλάσσονται από ποίημα σε ποίημα, όπως ακριβώς τα παιδιά τραγουδούν διαφορετικό σκοπό από παιχνίδι σε παιχνίδι τους. Ο ποιητικός λόγος συνοδεύεται από τα φωτεινά χρώματα και τις γοητευτικές πινελιές της εικονογράφησης του ζωγράφου-αγιογράφου Χαράλαμπου Επαμεινώνδα. Η βράβευση της συλλογής ως ανέκδοτης από τον Κυπριακό Σύνδεσμο Παιδικού Νεανικού βιβλίου αποτέλεσε σίγουρα μεγάλη ώθηση για την έκδοσή της, η οποία επιβραβεύτηκε με την υποψηφιότητά της για το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για μικρά παιδιά. 

9.       Τα σημερινά παιδιά με τόσες δυνατότητες διασκέδασης και περισπασμούς εξακολουθούν να αγαπούν την ποίηση;

Πράγματι, η σύγχρονη εποχή διακρίνεται έντονα για την πληθώρα ψηφιακών ερεθισμάτων και ηλεκτρονικής ψυχαγωγίας προς τα παιδιά, σε σημείο μάλιστα εξάρτησης. Παράλληλα, διανύουμε μια γκρίζα, αφιλόξενη θα έλεγα εποχή για την ποίηση ως «εκδοτικό αγαθό». Πιστεύω πως κάθε λογοτέχνης και ποιητής επιχειρεί να ενσταλάξει φως στην καρδιά κάθε ποιήματος, δημιουργώντας πολλαπλούς, πλούσιους κόσμους που επιτρέπουν στα παιδιά να πειραματιστούν και να νοηματοδοτήσουν τον κόσμο γύρω τους όπως τα ίδια έχουν ανάγκη και όχι όπως εμείς οι ενήλικες θέλουμε να τους επιβάλουμε. Θεωρώ πως τα παιδιά αγαπούν την ποίηση γιατί τους φέρνει πλησιέστερα προς στη δική τους φωτεινή εσωτερική πηγή γνώσης, κατανόησης και σοφίας δείχνοντάς τους τον δρόμο για να υλοποιήσουν τις δικές τους αλήθειες, τα όνειρα και την ειρήνη. 

10.   Πώς βλέπετε την πορεία της παιδικής λογοτεχνίας σε Ελλάδα και Κύπρο;

Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται ένα σημαντικό δυναμικό στον χώρο της παιδικής λογοτεχνίας, το οποίο εκδηλώνεται τόσο μέσα από τις πολυάριθμες εκδόσεις λογοτεχνών, ποιητών και πρωτοεμφανιζόμενων συγγραφέων όσο και με τακτικά πανεπιστημιακά συνέδρια και ημερίδες παιδικής λογοτεχνίας που απευθύνονται σε εκπαιδευτικούς και άλλους ενδιαφερόμενους. Μια επίσκεψη σ’ ένα βιβλιοπωλείο αποκαλύπτει έναν πραγματικό πλούτο εκδόσεων Ελλήνων και Κυπρίων συγγραφέων ενώ παράλληλα τα φεστιβάλ κι οι εκδηλώσεις παιδικού βιβλίου καθιερώνονται ολοένα και περισσότερο, εμπλουτίζονται κι εξαπλώνονται σε περισσότερες πόλεις. Σίγουρα η αναγνωστική πρόσβαση των παιδιών στη λογοτεχνία θα μπορούσε να ενισχυθεί βαθύτερα ως «αναγκαίο αγαθό της παιδικής ηλικίας» και όχι ως «αγαθό πολυτελείας», τόσο μέσω εξειδικευμένων προγραμμάτων των σχολείων, των δημοτικών ή κοινοτικών βιβλιοθηκών όσο και της ίδιας της οικογένειας. Διατηρώ τη βαθιά πίστη πως η παιδική λογοτεχνία θα συνεχίσει να μεταμορφώνει τον κόσμο των παιδιών ώστε να μεταμορφώνουν κι αυτά με τη σειρά τους τον κόσμο γύρω τους ως έφηβοι, ως νέοι, ως ενήλικες. Ως ολοκληρωμένα, ανώτερα όντα που έχουν καταφέρει να μετουσιώσουν τους παιδικούς τους φόβους, εμπειρίες και όνειρα σε Αλήθεια Ζωής. 

11.   Ετοιμάζετε κάτι στο κοντινό μέλλον;

Παρά το ότι έχω αρκετό υλικό στη διάθεσή μου προς έκδοση μα και περαιτέρω επεξεργασία, τους επόμενους μήνες οι δράσεις μου εστιάζονται περισσότερο στην υλοποίηση αφηγήσεων και βιωματικών εργαστηρίων για παιδιά κι ενήλικες, βασισμένων στα βιβλία μου «Η Μαίρη και το Λευκό Μπιζέλι» και «Ένας μπαμπάς στο σιδερένιο κλουβί», σε συνεργασία με πανεπιστήμια σε Κύπρο κι Ελλάδα, παιδαγωγικούς και θεατρικούς φορείς. Ευελπιστώ βέβαια πως μέχρι το τέλος του 2020 θα προχωρήσω σε μια ακόμη έκδοση, καλωσορίζοντας ακόμη μια πρόκληση της ζωής στον κόσμο της παιδικής λογοτεχνίας. 

Σας ευχαριστούμε πολύ!

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ

 Η συγγραφέας Δήμητρα Σωκράτους στα βιβλία της για τα παιδιά ακολουθεί ένα ιδιαίτερο και ευαίσθητο μονοπάτι. Γράφει για κοινωνικά ζητήματα που εκ πρώτης όψης ίσως να φαίνεται ότι δεν αφορούν μεγάλη μερίδα των μικρών αναγνωστών, αλλά τελικά αποτελούν ένα πολύτιμο βοηθό για όλους μας και ένα μέσο για την ευαισθητοποίηση όσο και την παρηγορία τόσο των παιδιών που αντιμετωπίζουν ανάλογα προβλήματα και του κοντινού τους περίγυρου.

Στο βιβλίο Ένας μπαμπάς στο σιδερένιο κλουβί (2018) η συγγραφέας περιγράφει τη ζωή της μικρής Δανάης που τον τελευταίο καιρό ο πατέρας της ζει μακριά της. Στήριγμα και φίλος της είναι ο παπαγάλος που ο πατέρας της είχε χαρίσει παλιότερα.  Η Δανάη ανυπομονεί να τον συναντήσει στο κοντινότερο επισκεπτήριο. Σύντομα γίνεται φανερό πως ο πατέρας του κοριτσιού βρίσκεται στη φυλακή για κάποιο σοβαρό λάθος που διέπραξε. Το κορίτσι περνά δύσκολες στιγμές στο σπίτι, αλλά και στο σχολείο, όπου κάποιοι συμμαθητές την περιθωριοποιούν. Ξεχωρίζει ιδιαίτερα η φανταστική επίσκεψη της Δανάης στη φυλακή πάνω στη ράχη του αγαπημένου της παπαγάλου. Στο επισκεπτήριο εκτυλίσσονται συγκινητικές στιγμές. Ο πατέρας έχει συνειδητοποιήσει το λάθος του και ανυπομονεί να αποφυλακιστεί και να γυρίσει στην οικογένειά του για μια νέα αρχή. Σιγά σιγά η ζωή εξομαλύνεται και ο πατέρας επιστρέφει.

Η διαπραγμάτευση ενός τόσου δύσκολου θέματος από τη συγγραφέα διακρίνεται για την επιδεξιότητα και την ευαισθησία με την οποία έγινε. Η συγγραφέας δεν επιρρίπτει ευθύνες σε κανένα, σέβεται την ψυχολογία του παιδιού που σε τέτοιες καταστάσεις είναι εξαιρετικά εύθραυστη και κρατά τις ισορροπίες. Κατάλληλο για μεγάλα παιδιά και εφήβους.

Στη Μαίρη και το λευκό μπιζέλι (2017) η Δήμητρα Σωκράτους καταπιάνεται με το επίσης ευαίσθητο θέμα της νεοπλασματικής ασθένειας σε παιδική ηλικία. Η Μαίρη είναι ένα παιδί, όπως όλα τα παιδιά της ηλικίας της, μόνο που μέσα στο κεφάλι της ζει ένα μικρό, Λευκό Μπιζέλι που την ταλαιπωρεί. Θέλει να το γνωρίσει και να το καταλάβει καλύτερα. Με τη βοήθεια της φανταστικής της φίλης, Ζέλειας, περιπλανιέται στον φανταστικό και παραμυθένιο κόσμο του Μπιζελιού προκειμένου να πραγματοποιήσει το σκοπό της.  Στο ταξίδι αυτό θα γνωρίσει πολλά πράγματα και για τον εαυτό της, καθώς και ότι τα πράγματα δεν είναι πάντα όπως φαίνονται. Απευθύνεται σε παιδιά ηλικίας 9-15 ετών.

Ένα βιβλίο με πολύ αισιόδοξα μηνύματα για τις αναπάντεχες και δύσκολες στιγμές που πολλά παιδιά καλούνται να αντιμετωπίσουν μαζί με την οικογένειά τους, γραμμένο με ενσυναίσθηση και ευαισθησία χωρίς να υποτιμά το πρόβλημα και σέβεται τις ανάγκες της παιδικής ψυχής.

Θα κλείσουμε την παρουσίασή μας με τη συλλογή ποίησης της Δήμητρας Σωκράτους, Αλήθειες, όνειρα κι ειρήνη (2017). Και εδώ πρωταγωνιστούν θέματα από την ζωή των παιδιών διανθισμένα με χαρά, αισιοδοξία, ανεμελιά και παιγνιώδη διάθεση. Υπάρχουν και κάποιες δύσκολες στιγμές της ζωής που προβάλλονται, όπως τα παιδιά που έρχονται πρόσφυγες σε μια νέα χώρα και άγνωστη ή η Πράσινη Γραμμή που ακόμα χωρίζει το νησί της Κύπρου στα δύο. Συναντούμε πολλές αναφορές στην λαϊκή παράδοση και μέρη της Κύπρου και στην ανάγκη να σταματήσουν οι πόλεμοι και να ‘ρθει η ειρήνη. Η γραφή της Δήμητρας Σωκράτους διακρίνεται για το ρεαλισμό, το ρυθμό, την αισιοδοξία καθώς τη μελωδικότητά της. Η συλλογή βραβεύτηκε από τον Κυπριακό Σύνδεσμο Παιδικού Νεανικού Βιβλίου (2016) και περιλήφθηκε στη λίστα επικρατέστερων έργων στην κατηγορία Λογοτεχνία για μικρά παιδιά στα Κρατικά Βραβεία για τις εκδόσεις του 2017 στην Κύπρο. Απευθύνεται σε παιδιά 8-12 ετών.

Ιδιαίτερη μνεία αξίζει και στους εικονογράφους των βιβλίων, Ευφροσύνη Μαύρου (Ένας μπαμπάς στο σιδερένιο κλουβί), Στέλλα Καραγιώργη (Η Μαίρη και το λευκό μπιζέλι) και Χαράλαμπο Επαμεινώνδα (Αλήθειες, όνειρα κι ειρήνη) για την εξαιρετική δουλειά τους.

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

Η Δήμητρα Σωκράτους (συγγραφέας) γεννήθηκε στην Πάφο. Είναι απόφοιτη του Τμήματος Επιστημών Αγωγής του Πανεπιστημίου Κύπρου με δευτερεύον πτυχίο στις Γαλλικές Σπουδές και Μεταπτυχιακό στο Θέατρο στην Εκπαίδευση (Πανεπιστήμιο Warwick). Είναι εκπαιδευτικός, εμψυχώτρια Θεατρικού Παιχνιδιού κι εκπαιδεύτρια ειρήνης κι ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Γράφει παραμύθια, διηγήματα και ποίηση. Διακρίθηκε στους Δελφικούς Αγώνες Ποίησης της Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών (2016). Της απονεμήθηκε το Βραβείο στον Διαγωνισμό Ποίησης στη μνήμη Ευγενίας Παλαιολόγου-Πετρώνδα για ανέκδοτη ποιητική συλλογή (Κυπριακός Σύνδεσμος Παιδικού Νεανικού Βιβλίου) κι έπαινος στον Ε΄ Πανελλήνιο Ποιητικό Διαγωνισμό Καισάριος Δαπόντες (2016). Έλαβε το Α΄ Βραβείο στον Διαγωνισμό Σύνθεσης Κυπριακού Τραγουδιού του Ρ.Ι.Κ. (Επλάνεψες με Μάνα μου, στιχουργός, 2008). Πέραν των αριστείων ακαδημαϊκής επίδοσης, έλαβε το Βραβείο Κοινωνικής Προσφοράς του Ροταριανού Ομίλου Λευκωσίας (Πανεπιστήμιο Κύπρου, 2005). Αποτελεί ενεργό μέλος κι εθελόντρια σε πολλούς κοινωνικοπολιτιστικούς οργανισμούς και ομάδες νεολαίας στην Κύπρο. Σύντομο βίντεο για την εθελοντική της δράση αναρτήθηκε στην επίσημη ευρωπαϊκή ιστοσελίδα για το Ευρωπαϊκό Έτος Εθελοντισμού 2011. Διετέλεσε Συντονίστρια του Εργαστηρίου Νεολαία και Πολιτισμός του ΠΑΦΟΣ 2017 Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης όπως και συν-συντονίστρια του Κυπριακού Δικτύου Νεολαίας του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κοινοβουλίου.

ΔΙΑΒΑΣΑΜΕ...

ΤΟ ΘΑΥΜΑΣΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΗΣ ΝΟΝΑΣ ΧΕΛΩΝΑΣ ΤΗΣ ΛΟΤΗΣ ΠΕΤΡΟΒΙΤΣ-ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ

Τι συμβαίνει όταν μέσα σε ένα παραμύθι χωράει ολόκληρος ο κόσμος;
Ειδικά όταν πρόκειται για ένα παραμύθι από την ταλαντούχα πένα της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, τα πράγματα γίνονται πολύ ενδιαφέροντα.
Η γνωστή και αγαπημένη ηρωίδα Νόνα-χελώνα επιστρέφει με μια νέα, συναρπαστική περιπέτεια, "Το θαυμαστό ταξίδι της νόνας χελώνας". Συντροφιά πάντα με τα εγγόνια της, ξεκινά ένα ταξίδι στην καταγωγή της γενιάς της, αφηγούμενη το μύθο της νύμφης Χελώνης και πώς μεταμορφώθηκε από όμορφη κοπέλα στο πολύ αγαπημένο ζώο, που κουβαλά πάντα μαζί του το σπίτι του. Ο μύθος μάς παραδίδεται από τον Παυσανία στον τόμο για τα Ηλιακά. Η χελώνα δεν στενοχωριέται τόσο που μεταμορφώθηκε σε ζώο όσο για το γεγονός πως δεν θα μπορούσε να βοηθήσει όποιον την είχε ανάγκη. Οι θεοί, όμως, της δίνουν τελικά λύση.
Η Νόνα-χελώνα εκφράζει την επιθυμία να γνωρίσει από κοντά την θάλασσα και τη ζωή στο βυθό και τις εξαδέλφες της, θαλάσσιες χελώνες, που ζουν εκεί. Τα εγγονάκια της εύχονται το ίδιο και τότε εμφανίζεται μπροστά τους η νύμφη Χελώνη, που τους βοηθά να πραγματοποιήσουν την επιθυμία τους.
Γιαγιά και εγγόνια ταξιδεύουν μαζί στο βυθό της θάλασσας. Βλέπουν πολλά και θαυμαστά πράγματα, μα πάνω απ'όλα συναντούν τα πρώτα τους ξαδέλφια. Στήνουν μεγάλο γλέντι με φαγοπότι και χορό.

Συναντούν την γοργόνα, την ξακουστή αδελφή του Μεγαλέξανδρου, όπως λέει ο θρύλος, και τους οδηγεί στο θαλασσινό τριφύλλι, που πρέπει να το παραδώσουν στη νύμφη Χελώνη και για το οποίο έχει γραφτεί ποίημα, που έγινε τραγούδι, και η Νόνα-χελώνα με τα εγγόνια της δεν το ήξεραν. Το τριφύλλι τούς ευχαριστεί που θα το δώσουν στη Χελώνη. Η Χελώνη το δέχεται με χαρά. Οι μόνοι που δεν πιστεύουν λέξη από όλη αυτή την περιπέτεια είναι οι γονείς των μικρών.

Πολυσήμαντη και πολυεπίπεδη αποδεικνύεται η ιστορία της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου. Η παραδοσιακή Νόνα-χελώνα επιμένει στην δύναμη του προφορικού λόγου και της αφήγησης με το να διηγείται παραμύθια στα εγγόνια της και να δυναμώνει την πίστη τους στη μαγεία του παραμυθιού. Προβάλλεται η αξία της ενσυναίσθησης και της ανοχής στο διαφορετικό, καθώς η χελώνα αποδέχεται την νέα φύση της, αλλά στενοχωριέσαι που δεν μπορεί να είναι χρήσιμη στους ανθρώπους. Οι θεοί του Ολύμπου δεν είναι εντελώς άκαρδοι. Η Αφροδίτη ακούει την έκκλησή της και τη μεταμορφώνει κατά καιρούς σε άνθρωπο. Η Χελώνη βοηθά τη Νόνα και τα εγγόνια της να ταξιδέψουν στον κόσμο του βυθού για να συναντήσουν τους κοντινούς συγγενείς τους, που είναι τόσο διαφορετικοί και τόσο ίδιοι συνάμα. Το αποκορύφωμα της μαγείας έρχεται με την εύρεση του θαλασσινού τριφυλλιού. Μαγικό είναι και το ταξίδι στην αρχαία και νέα ελληνική λογοτεχνία από την μυθολογία ως την νεοελληνική παράδοση και την σύγχρονη ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη.
Η εικονογράφηση του Γιώργου Σγουρού με τα βασικά ζωηρά χρώματα, την τρυφερή απόδοση των μορφών με πλατιές πινελιές και την ονειρική ατμόσφαιρα ταιριάζει αρμονικά με το παιδικό κοινό της προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας που απευθύνεται το βιβλίο.
Καλή ανάγνωση!



Το θαυμαστό ταξίδι της νόνας χελώνας
Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου
Εκδόσεις Πατάκη
2019
Εικονογράφηση: Γιώργος Σγουρός
Ηλικία: 4+

Συνέντευξη με την εκπαιδευτικό και συγγραφέα Κατερίνα Νιζάμη

 

1) κ. Νιζάμη, σας ευχαριστώ πολύ που δεχτήκατε να μας παραχωρήσετε αυτή την ηλεκτρονική συνέντευξη. Πόσο καιρό ασχολείστε με την συναισθηματική αγωγή στην προσχολική εκπαίδευση;

- Κι εγώ σας ευχαριστώ για την πρόσκληση. Διαβάζω με πολύ μεγάλη προσοχή τα  ενδιαφέροντα άρθρα που ανεβάζετε στη σελίδα σας. Εργάζομαι ως νηπιαγωγός 30 χρόνια.

Ασχολούμαι με την Συναισθηματική Αγωγή εντατικά από το 2014, τη χρονιά που έκανα το μεταπτυχιακό μου στις «Συναισθηματικές και Συγκινησιακές Δυναμικές και Εκπαίδευση» από το Κρατικό Πανεπιστήμιο της Ρώμης Tor Vergata. Πάντα μ’ ενδιέφερε η συναισθηματική προσέγγιση των παιδιών, γι αυτό και έπαιζα κουκλοθέατρο και έκανα δραματικό παιχνίδι με τα παιδιά, αλλά μετά την εξειδίκευση μου, άνοιξε ένας άλλος ορίζοντας στις γνώσεις μου και πιστεύω, πως μπορούμε να επιτύχουμε γνωστική ανάπτυξη στα παιδιά μόνο μέσα από την συναισθηματική τους ισορροπία και την ανάπτυξη της Συναισθηματικής τους Νοημοσύνης.

2) Μπορείτε να μας εξηγήσετε περιληπτικά τι ακριβώς είναι η συναισθηματική αγωγή;

-Τα παιδιά από πάρα πολύ μικρή ηλικία θα πρέπει να αναγνωρίζουν τα συναισθήματα τους, έτσι ώστε να έχουν επίγνωση των πράξεων τους και των επιπτώσεων τους. Μόνο τότε τα  θα οδηγηθούν στην διαχείριση τους με σκοπό να ζήσουν με ενσυναίσθηση. Δεν υπάρχουν θετικά και αρνητικά συναισθήματα, όπως διαβάζω μερικές φορές σε διάφορες αναρτήσεις. Είμαστε άνθρωποι και από πάρα πολύ μικρή ηλικία θα πρέπει να δεχόμαστε τα συναισθήματα μας. Γι αυτό επιβάλλεται η συναισθηματική αγωγή για να μας δείξει τον δρόμο της διαχείρισης τους. Η ζήλεια για παράδειγμα, υπάρχει σαν συναίσθημα σε όλους τους ανθρώπους, όμως θα μπορούσε να εξελιχθεί σε βατήρα για εξέλιξη ή σε φθόνο. Αυτή είναι η διαφορά. 

3) Ποια είναι τα οφέλη για τα παιδιά της νηπιακής ηλικίας τώρα και στο μέλλον;

-Σήμερα έχει δώσει η ανθρωπότητα πολύ μεγάλη βαρύτητα στη γνώση. Αλλά όχι στα συναισθήματα. Έτσι αν ρωτήσουμε έναν ενήλικα να μας πει τι αισθάνεται θα μας απαντήσει με το τι σκέφτεται. Η συσσώρευση των ανέκφραστων συναισθημάτων, έχει πολλές επιπτώσεις στην προσωπική υγεία και ηρεμία των ανθρώπων. Πάρα πολλοί άνθρωποι δεν αναγνωρίζουν τα συναισθήματα τους. Έχω ακούσει από άτομα να λένε «εγώ δεν ζηλεύω», αυτό δεν είναι δυνατόν να συμβαίνει. Η συναισθηματική ασφάλεια που έχει τον παιδί από την ασφαλή προσκόλληση με την μητέρα του τον πρώτο χρόνο της ζωής του είναι το πρώτο βήμα της συναισθηματικής του ισορροπίας. Αυτός ο δεσμός λοιπόν καθώς και οι επόμενοι ασφαλείς δεσμοί που θα αναπτύξει το παιδί με τους σημαντικούς ενήλικες στη ζωή του, θα του δώσουν την ικανότητα να μπορεί να συνάψει υγιείς κοινωνικές και συναισθηματικές σχέσεις. Μέσα από αυτές τις σχέσεις θα «χτίσει» την αυτοεκτίμηση του και την αυτοπεποίθηση του. Κι ένα παιδί με αυτοεκτίμηση μπορεί να προοδεύσει μέσα από σχέσεις με ενσυναίσθηση. Τα παιδιά λοιπόν πρέπει να αντιληφθούν ότι είναι φυσιολογικό να συναισθανόμαστε, αλλά τα συναισθήματα διαδέχονται το ένα το άλλο, δεν είναι μόνιμα και γι αυτό πρέπει να τα διαχειριζόμαστε με σοφία και σύνεση για να μη μας οδηγούν σε πράξεις που έχουν επιπτώσεις.

4) Ποιες είναι οι σύγχρονες τάσεις στο πεδίο της συναισθηματικής αγωγής;

-Την θεωρία της Συναισθηματική Νοημοσύνης την εμπνεύστηκε ο Goleman, επηρεασμένος από τη θεωρία του Gardner τον εμπνευστή της Πολλαπλής Νοημοσύνης. Παρατήρησε ο Goleman, ότι παρέλειψε ένα μεγάλο κεφάλαιο, στη θεωρία του ο Gardner, αυτό των συναισθημάτων. Την ικανότητα δηλαδή της αναγνώρισης και της διαχείρισης των συναισθημάτων στη ζωή μας με σκοπό να οδηγηθούμε στην ενσυναίσθηση. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από τεχνικές ενεργητικής ακρόασης, της τέχνης να ακούμε, να συμπάσχουμε, να μπαίνουμε στη θέση του άλλου όχι με τη μορφή της συμπόνιας αλλά σαν να συμβαίνει κάτι σε μας τους ίδιους, με τη ταύτιση. Αυτό  επιτυγχάνεται μέσα από τις εμπειρίες. Ο άνθρωπος αποκτά ενσυναίσθηση βιώνοντας καταστάσεις. Είναι δύσκολο για ένα μικρό παιδί. Αυτό μπορεί να συμβεί μέσα από το παραμύθι, το κουκλοθέατρο, το δραματικό παιχνίδι. Διδάσκεται όμως. Επίσης θα ήθελα να αναφέρω ότι οι νευροεπιστήμονες έχουν καταλήξει σε συμπεράσματα πως η γνωστική ικανότητα συνδέεται άμεσα με την συναισθηματική νοημοσύνη. Ο Damasio ένας σπουδαίος νευροεπιστήμονας λέει χαρακτηριστικά: « Δεν μπορούμε να καταλήξουμε ούτε στην παραμικρή λήψη αποφάσεων αν δεν εμπλακούν τα συναισθήματα.

5) Το παραμύθι είναι ένα βασικό και πολύτροπο εργαλείο στη διάθεση των νηπιαγωγών. Πώς μπορεί να αξιοποιηθεί στον τομέα της συναισθηματικής αγωγής;

-Ανέφερα πιο πριν, μόνο μέσα από το παραμύθι, το κουκλοθέατρο και τα παιχνίδια ρόλων τα παιδιά θα μπορέσουν να μπουν «στα παπούτσια των άλλων», να δουν τις επιπτώσεις των πράξεων, στους ήρωες και να ταυτιστούν, να αναπτύξουν την αυτοεκτίμηση τους και να οδηγηθούν στην ενσυναίσθηση.

Γι αυτό επιμένω ότι η Συναισθηματική Αγωγή θα πρέπει να μπει ουσιαστικά στο Πρόγραμμα Σπουδών των Παιδικών Σταθμών, Νηπιαγωγείων και Δημοτικών Σχολείων, αφού πρώτα επιμορφωθούν οι εκπαιδευτικοί, σε θέματα που αφορούν στην αναπτυξιακή ψυχολογία και στον τρόπο προσέγγισης της  Συναισθηματικής Αγωγής, καθώς και στη σημασία των ασφαλών δεσμών που θα αναπτύξουν τα παιδιά στο σπίτι και στο σχολείο. Μονάχα έτσι θα πετύχουμε την ολόπλευρη ανάπτυξη των παιδιών, πάντα βέβαια με γνώμονα τα ενδιαφέροντα του κάθε παιδιού, τις ιδιαίτερες κλίσεις του και τον μοναδικό ρυθμό ανάπτυξης του. Ήδη σε σχολεία της Βόρειας Ευρώπης έχει μπει στο Πρόγραμμα Σπουδών το μάθημα της Συναισθηματικής Αγωγής με ασκήσεις ενσυναίσθησης και από φέτος και στην Αγγλία.

6) Στο διδακτικό σενάριο που έχετε παρουσιάσει για το παραμύθι σας "Η αχαριστία του Κροκόδειλου" πώς εφαρμόζεται σε συνδυασμό με το κουκλοθέατρο;

-Η αχαριστία του κροκόδειλου είναι ένα παραμύθι με πολλές διαστάσεις. Κρύβει πάνω από 10 συναισθήματα, τα οποία τα παιδιά καλούνται να  αναγνωρίσουν. Δείχνει τον τρόπο στα παιδιά, πως να σκέφτονται και να επινοούν λύσεις στις δύσκολες στιγμές τους, να προχωράνε όταν κάποιος τους πληγώνει, να μη τα παρατάνε και στο τέλος υπάρχει το πιο όμορφο μήνυμα αγάπης. Πως ότι και να γίνεται στη ζωή μας, η αγάπη πάντα επιστρέφει. Στις παρουσιάσεις του βιβλίου μου παίζω κουκλοθέατρο. Μοιράζω μάσκες και δραματοποιούμε το παραμύθι. Έτσι τα παιδιά βιώνουν το παραμύθι, τις καταστάσεις και μέσα από την αναγνώριση οδηγούνται στην επίγνωση και στη διαχείριση των συναισθημάτων.

7) Διάβασα πως όταν ο καθηγητής  I. Yalom ενημερώθηκε για την εισήγησή σας, « Από την ομαδική ψυχοθεραπεία του I. Yalom, στην συνεργατική μάθηση - Διαχείριση συναισθημάτων» , σας  συνεχάρη για την εργασία σας. Τι ακριβώς προτείνετε στην εισήγησή σας σχετικά με τη μέθοδό του;

-Πράγματι θεώρησα υποχρέωση μου να πληροφορήσω τον καθηγητή για την εργασία μου, κυρίως για την σκέψη μου να μεταφέρω τους θεραπευτικούς του παράγοντες στην εκπαίδευση με σκοπό την ομαδοσυνεργατική μάθηση.

Ο Καθηγητής Yalom, μου απάντησε την ίδια μέρα και μου έγραψε χαρακτηριστικά «Κατερίνα, πιστεύω πως οι θεραπευτικοί μου παράγοντες από την ομαδική ψυχοθεραπεία, μπορούν να εφαρμοστούν στην Εκπαίδευση. Έκανες εξαιρετική δουλειά. Καλή συνέχεια στο έργο σου».

Μιλάμε όλοι για ομαδοσυνεργατική μάθηση, αλλά αυτό δεν είναι δυνατόν, αν πρώτα δεν εμφυσήσουμε θετικές δυναμικές στα παιδιά όπως ελπίδα, αλτρουισμό, διαχείριση της εγωκεντρικής σκέψης, ανταλλαγή πληροφοριών, συνεργασία με την οικογένεια ώστε να διορθωθούν λάθη στην ψυχοσύνθεση των παιδιών, - που συνήθως κάνουν οι γονείς εν αγνοία τους-, ενίσχυση τεχνικών κοινωνικοποίησης, συνεκτικότητα της ομάδας με δεσμούς συναισθημάτων, κατανόηση εαυτού μέσα από την αποδοχή των σημαντικών συνομηλίκων, άσκηση της ικανότητας να μπορεί ένα παιδί να λέει τι το ενοχλεί και να παραδέχεται την ευθύνη των πράξεων του και τέλος η ενασχόληση του ανάλογα με τις ιδιαίτερες κλίσεις του, είναι κάποιοι από τους θεραπευτικούς παράγοντες που κάνουν τόσο καλό στην ομαδική ψυχοθεραπεία, γιατί όχι και στην ομαδοσυνεργατική μάθηση. Απλά χρειάζεται γνώση από τους εκπαιδευτικούς και συνεργασία μεγάλη με τους γονείς.  Έτσι πιστεύω πως  θα πρέπει να δομηθεί το εκπαιδευτικό σύστημα, ώστε το κάθε παιδί να δημιουργήσει τη ζωή που αξίζει να ζει.

 Δυστυχώς δεν μπορώ να επεκταθώ περισσότερο. Η εργασία μου υπάρχει στο διαδίκτυο αφού έχει δημοσιευθεί στα επιστημονικά περιοδικά  «Νέος Παιδαγωγός» στα ελληνικά και  «Sciences in education» και academia.edu, στα αγγλικά, στο λογοτεχνικό περιοδικό Νόημα, και στα εκπαιδευτικά sites,  fresh education και  alfavita. 

8) Εκτός από το παραπάνω παραμύθι έχετε γράψει και άλλα βιβλία. Μιλήστε μας λίγο για αυτά.

-Εκτός από την Αχαριστία του κροκόδειλου από τις εκδόσεις Τζιαμπίρης-Πυραμίδα, έχω γράψει και τα «Κουκλοταξίδια στη χώρα των συναισθημάτων» από τις εκδόσεις Βάρφη με 36 σενάρια κουκλοθέατρου που ασκούν Συναισθηματική Αγωγή στα παιδιά. Κάτω από κάθε σενάριο υπάρχουν σχόλια για τους εκπαιδευτικούς για μέσα στην τάξη και για τους γονείς. Δηλαδή ποια συναισθήματα συναντάμε και πως τα διαχειριζόμαστε. Είναι ένα εγχειρίδιο συναισθημάτων. Θα ήθελα να επισημάνω ότι και τα δύο βιβλία μου τα έχει εικονογραφήσει ο ταλαντούχος εικονογράφος-συγγραφέας Νίκος Γιαννόπουλος, τον οποίο ευχαριστώ πολύ για την άψογη συνεργασία αλλά και για την φιλία του.

9) Πώς βλέπετε τα πράγματα σήμερα στο χώρο της προσχολικής εκπαίδευσης;

-Παρατηρώ ότι έχουμε περάσει σε παιδοκεντρική κοινωνία και αυτό δυσκολεύει λιγάκι τον ρόλο των νηπιαγωγών. Εύχομαι οι γονείς να μη δίνουν μεγαλύτερη εξουσία στα παιδιά τους από αυτή που μπορούν να διαχειριστούν. Οι νηπιαγωγοί είναι οι καλύτερα, εκπαιδευμένοι παιδαγωγοί από την άποψη ψυχολογίας του παιδιού. Θα πρέπει λοιπόν να οργανώνουν συχνότερες ενημερωτικές συναντήσεις με τους γονείς. Τα παιδιά από την υπερπροστασία από τη μια πλευρά και από την χαλαρή οριοθέτηση τείνουν να μη χάνουν την παντοδυναμία τους κι αυτό δεν τους βοηθά στην κοινωνική τους ένταξη και συνεργασία. Επίσης η χρήση των οθονών προκαλεί εθισμό στα παιδιά και τα κάνει επιθετικά, νευρικά, με ελλιπή προσοχή και αδυναμία συγκέντρωσης. Τα παιδιά σ’ αυτή την τρυφερή ηλικία του Νηπιαγωγείου θα πρέπει να είναι ευτυχισμένα, χαρούμενα, να αρχίζουν να βρίσκουν τις κλίσεις τους, τα ενδιαφέροντα τους. Το Νηπιαγωγείο λειτουργεί με γνώμονα την ανάπτυξη των παιδιών μέσα από το παιχνίδι. Και υπάρχει η δυνατότητα και η επιλογή δραστηριοτήτων και από το παιδί. Δυστυχώς αυτό στις επόμενες βαθμίδες χάνεται και μαζί μ’ αυτό χάνεται και ο αυθορμητισμός και οι επιλογές του παιδιού. Αυτό θα ήθελα να επισημάνω στους γονείς, να ενδιαφέρονται περισσότερο για την συναισθηματική υγεία και ευτυχία των παιδιών τους παρά για την πρόοδο στα μαθήματα. Να είναι δίπλα τους ουσιαστικά, να τα ακούνε προσεκτικά κοιτάζοντας τα στα μάτια. Να αναπτύσσουν ασφαλείς δεσμούς με τα παιδιά τους. Αυτό πρέπει να κάνουν και οι νηπιαγωγοί και οι δάσκαλοι. Μόνο έτσι το παιδί αποκτά αυτοεκτίμηση και συνάπτει υγιείς κοινωνικές και συναισθηματικές σχέσεις. Η προσχολική εκπαίδευση στην Ελλάδα είναι σε πολύ υψηλότερο επίπεδο από πολλές χώρες προηγμένες του Δυτικού κόσμου, με πολύ υψηλό επίπεδο σπουδών των Νηπιαγωγών.

10) Ποια είναι τα σχέδια σας για το μέλλον;

-Έχω γράψει κι άλλα παραμύθια, που αφορούν στη δημιουργία προτύπων, στην καλλιέργεια συναισθημάτων.  Θα ήθελα μέσα από τα παραμύθια μου, να μου δίνεται η ευκαιρία να εμπνέω στα παιδιά θετικές δυναμικές. Να μπορούν μέσα από την ταύτιση τους με τους  ήρωες, να δυναμώνουν , να ανακαλύπτουν τις κλίσεις τους, να χαίρονται τη ζωή τους και να αγαπούν τον συνάνθρωπο. Επίσης θα ήθελα με αφορμή τα παραμύθια μου, να βρίσκομαι και κοντά στους γονείς. Να μπορώ να τους ενημερώνω για τον ρόλο των συναισθημάτων στην ανάπτυξη των παιδιών τους και στην κοινωνικοποίηση τους.

11) Σας ευχαριστούμε θερμά!

-Κι εγώ σας ευχαριστώ για τις τόσο, ενδιαφέρουσες ερωτήσεις σας. Καλή συνέχεια στο έργο σας.

Βιογραφικά στοιχεία

Η Κατερίνα Θ. Νιζάμη, γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη. Είναι πτυχιούχος της Σχολής Διοίκησης Οικονομίας του Α.Τ.Ε.Ι. Λάρισας. Το 1986 πήρε το πτυχίο της Σχολής Νηπιαγωγών Θεσσαλονίκης, και το 1997, έκανε εξομοίωση του πτυχίου της στο τμήμα Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Α.Π.Θ. Το 2008 πήρε το δίπλωμα της διετούς μετεκπαίδευσης στις Επιστήμες Αγωγής, του Διδασκαλείου Θεσσαλονίκης και το 2014 κατέκτησε τον τίτλο των μεταπτυχιακών της σπουδών, στο πανεπιστήμιο Tor Vergata, της Ρώμης, με τίτλο «Συναισθηματικές και Συγκινησιακές Δυναμικές και Εκπαίδευση». Έχει πιστοποιητικά γλωσσομάθειας στα Αγγλικά, 2016, Ιταλικά, 2014, Γαλλικά 2015, σε επίπεδο Γ2. Έχει πτυχίο Στοιχειώδους θεωρίας Μουσικής, τριετούς φοίτησης, από το Αριστοξένειο Ωδείο Χαλάστρας Θεσσαλονίκης, με παράλληλα μαθήματα παιδαγωγικών, μουσικής,  και αρμονίου. Πήρε μέρος ως εισηγήτρια εργασίας στο 2^ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Ένωσης Σχολικών Συμβούλων με θέμα «Εκπαιδευτικές Πολιτικές για το Σχολείο  του 21^ου αιώνα Θεσσαλονίκη,27-29/3/2015, στο 1^ο Πανελλήνιο Συνέδριο του Ινστιτούτου Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών, με θέμα «Τα Σύγχρονο Σχολείο μέσα από το πρίσμα των Ανθρωπιστικών και των Κοινωνικών Επιστημών 24-26 Απριλίου, Ηράκλειο Κρήτης, 2015, στο 2^ο Πανελλήνιο Συνέδριο «Νέος Παιδαγωγός», 23,24/5/2015, Αθήνα, στο Διεθνές Συνέδριο Scientific Didactics edudidactics 2015, με θέμα “Competences and Attitudes Towards Educational Practice through the arts”,20-21/11/2015, Αθήνα, και στο 4^ο Διεθνές Συνέδριο «Νέος Παιδαγωγός», Αθήνα 2017. Είναι κριτής και πρόεδρος εργασιών στα Συνέδρια του Νέου Παιδαγωγού και των εργασιών στην Αγγλική γλώσσα στο Διεθνές Συνέδριο του Νέου Παιδαγωγού 2-3 Απριλίου 2017, με θέμα κουκλοθέατρο και συναισθηματική Νοημοσύνη και της Ε.Ε.Π.Ε.Κ, Λάρισας 2017 με θέμα κουκλοθέατρο και πολλαπλή Νοημοσύνη. Συνέδριο 6^ο Συνέδριο «Νέος Παιδαγωγός» 2019 με τίτλο εργασίας «η θεωρία των δεσμών προσκόλλησης και η συμβολή της στη μετάβαση στην εκπαιδευτική διαδικασία»,  5^ο Συνέδριο ΕΕΠΕΚ Λάρισας με την εργασία «Αποδοχή ετερότητας στο Νηπιαγωγείο». Έχει δημοσιεύσει άρθρα και μελέτες σε ελληνικά και διεθνή περιοδικά με κριτές. Υπήρξε έφορος και ιδρύτρια της κινηματογραφικής λέσχης του Κέντρου Νεότητας Χαλάστρας από το 1991 ως το 1994 . Είναι μέλος πολλών συλλόγων με θέμα την προαγωγή του πολιτισμού και τεχνών καθώς και της Παιδαγωγικής Εταιρίας Ελλάδος και συντονίστρια διαλέξεων με θέμα την «Συναισθηματική Αγωγή, τους εθισμούς στις οθόνες και τον σχολικό εκφοβισμό». Το 1990 ίδρυσε τον ιδιωτικό Βρεφονηπιακό Σταθμό «Λιλιπούτη» στη Χαλάστρα Θεσσαλονίκης. Από το 1998 εργάζεται σε  Ολοήμερο Δημόσιο Νηπιαγωγείο

ΠΑΡΑΔΟΣΗ & ΝΕΟΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ: ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΑΙΔΙΚΗ-ΕΦΗΒΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Εδώ και 11-12 χρόνια διαβάζω συστηματικά παιδική και εφηβική λογοτεχνία  με περισσότερη κριτική ματιά και τα τελευταία τρία ως μελετήτρια που βρίσκεται ακόμη στην αρχή και έχει πολλά ακόμη να μάθει.

Ως μία μικρή χώρα που δεν διαδραματίζει ρόλο αντίστοιχο με της αμερικανικής ή βρετανικής λογοτεχνίας, η ελληνική παιδική λογοτεχνία βρίσκεται πολύ αξιόλογο επίπεδο με αρκετά παιδικά και εφηβικά βιβλία να διακρίνονται λαμβάνοντας και διεθνή βραβεία. Σε μία εποχή πλήρως διεθνοποιημένη, όπως αυτή που διανύουμε, είναι αδύνατο να μην  επηρεάζεται από τις παγκόσμιες τάσεις του χώρου αλλά και να αγωνίζεται παράλληλα να διατηρήσει τη δική της ξεχωριστή ταυτότητα.

Βασικές αρχές της παιδικής λογοτεχνίας αποτελούν η ψυχαγωγία του παιδιού, η διαμόρφωση υγιών ηθικών στάσεων αλλά και η αισιοδοξία για ένα καλύτερο μέλλον. Σήμερα που τα παιδιά και οι έφηβοι δέχονται περισσότερα εξωτερικά ερεθίσματα από ποτέ, πολλοί συγγραφείς και μελετητές αναρωτιούνται αν θα πρέπει η αναπαράσταση του κόσμου να γίνει πιο ρεαλιστική και να μην κρύβουμε την αλήθεια από τα παιδιά. Κάτι τέτοιο σπάνια συμβαίνει στα καλά παιδικά βιβλία που αξίζει να διαβάζει κανείς και ίσως αναφέρεται περισσότερο σε μία μειοψηφία του κόσμου που εξακολουθεί να διατηρεί πολύ συντηρητικές απόψεις για τη ζωή σε σχέση με τις σύγχρονες εξελίξεις.

 

Μεγάλη συζήτηση έχει γίνει και για το θέμα του ελπιδοφόρου τέλους στα παιδικά και εφηβικά βιβλία. Κατά γενική ομολογία ο κόσμος που ζούμε ποτέ δεν ήταν εύκολος. Υπάρχουν δυσκολίες και εμπόδια, άλλα ξεπερνιούνται άλλα όχι. όπως είπαμε, πρέπει να δίνουμε στα παιδιά μια ρεαλιστική εικόνα του κόσμου αλλά δεν πρέπει να τα απογοητεύουμε ή να τα απελπίζουμε. Πώς να κλείσει ένα βιβλίο λέγοντας ότι πέθανε η μητέρα ή ο φίλος του παιδιού ή του εφήβου και το περιμένει μόνο η θλίψη και ο θυμός; Πρόκειται για μια φυσιολογική εξέλιξη και διαδικασία  στη ζωή μετά από τέτοια θλιβερά γεγονότα. Ναι, συμβαίνουν τέτοια τραγικά γεγονότα, θα νιώσει κανείς θλίψη και θυμό αλλά υπάρχει το μέλλον, οι άνθρωποι γύρω μας που μας αγαπούν και οι ατελείωτες πιθανότητες της ζωής.

Ένα ακόμη ζήτημα είναι τα χαρακτηριστικά της εθνικής λογοτεχνίας  κάθε χώρας. Σε αρκετές χώρες του εξωτερικού οι οικογενειακές σχέσεις διαφέρουν πολύ σε σχέση με την  Ελλάδα. Η οικογένεια έχει πιο στενή έννοια ενώ στην Ελλάδα πιο διευρυμένη. Παππούδες, θείοι και ξαδέλφια παίζουν πιο ενεργό ρόλο. Είναι πιο πιθανό ο ήρωας ενός βιβλίου να διατηρεί στενή σχέση μαζί τους από ό,τι σε ένα γερμανικό ή αμερικανικό βιβλίο με αντίστοιχο θέμα. Μια γιαγιά σε ίσως να απεικονιστεί με πιο παραδοσιακά χαρακτηριστικά και πιο συχνά από ό,τι σε ένα ξένο γιατί η ελληνική κοινωνική πραγματικότητα είναι πιο παραδοσιακή και η ταυτότητά της  μεταιχμιακή (όριο ανατολής-δύσης) σε σχέση με την Ευρώπη και την Αμερική. 

Πολλοί συγγραφείς και μελετητές έχουν επίσης παρατηρήσει πως έχει επιστρέψει σε μεγάλο βαθμό ο διδακτισμός σε νέα μορφή. Είναι μια δυσάρεστη εξέλιξη με αιτίες και συνέπειες που ανάγονται σε πολλά επίπεδα. Περνούν μέσα από την οικογένεια, το σχολείο τους εκπαιδευτικούς και την ολοένα και μεγαλύτερη απομάκρυνση των παιδιών από το βιβλίο. Δεν ξέρω μήπως απαιτείται πιο μεγάλη τόλμη και υψηλότερα κριτήρια έκδοσης και από τους εκδοτικούς οίκους μαζί με την υπερπαραγωγή παιδικού βιβλίου. 

Θα μπορούσαμε  να πάμε ακόμη πιο μακριά αλλά προτίμησα να σταθώ σε μερικά βασικά σημεία. Άλλωστε η εξέλιξη πάντα έρχεται μέσα συζητήσεις και διαφωνίες.

ΔΙΑΒΑΣΑΜΕ...

Ο ΧΟΡΟΣ ΤΟΥ ΜΑΥΡΟΥ ΠΕΛΑΡΓΟΥ ΤΗΣ ΛΟΤΗΣ ΠΕΤΡΟΒΙΤΣ-ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ

Ποιος είναι ο ρόλος του μαύρου πελαργού στην ιστορίας μας; Ποιος είναι ο χορός του και τι σημαίνει αντιπελάργηση;
Η μυστηριώδης εξαφάνιση του παππού του 13χρονου Φάνη Αστρινού γίνεται η αφορμή για να ξετυλιχτεί το κουβάρι της ιστορίας στο νέο μυθιστόρημα για εφήβους της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου. Ο αγαπημένος παππούς του Φάνη με την περιπετειώδη ζωή εξαφανίζεται απρόσμενα την ώρα που ο Φάνης αποκοιμήθηκε για λίγο μπροστά στην τηλεόραση ενώ έβλεπαν μαζί ένα ντοκιμαντέρ. Αρχίζει μια αγωνιώδης αναζήτηση από την οικογένεια και ο Φάνης αισθάνεται τύψεις που δεν φρόντισε τον παππού του, όπως είχε υποσχεθεί στους γονείς του. Η ανακάλυψη εκ  μέρους του ενός τετραδίου-ημερολογίου του αγαπημένου του παππού, θα ρίξει νέο φως στα γεγονότα καθώς παρελαύνουν σημαντικές στιγμές της πρόσφατης παγκόσμιας και ελληνικής ιστορίας.
Ο παππούς αισθάνεται μοναξιά καθώς η σύζυγος του είναι άρρωστη και την φροντίζει η κόρη τους στη Θεσσαλονίκη και νιώθει πως γίνεται βάρος στους δικούς του. Καταλήγει πως υπάρχουν δύο λύσεις στο πρόβλημά του αλλά ελπίζει για το καλύτερο.

Η συγγραφέας επανέρχεται για μία ακόμη φορά σε ένα εξαιρετικά επίκαιρο θέμα, τη θέση των ηλικιωμένων στη σύγχρονη κοινωνία, όπως και στα προηγούμενα πρόσφατα βιβλία της, Το φιλί της λύκαινας και Η πολύχρωμη γιαγιά μου. Αν και η τρίτη ηλικία σήμερα είναι πιο δραστήρια παρά ποτέ, φτάνει κάποτε η στιγμή που οι ηλικιωμένοι νιώθουν απομονωμένοι, θλιμμένοι και περιθωριοποιημένοι. Η Πέτροβιτς κάπου γράφει πως ο άνθρωπος που δεν γνωρίζει την ιστορία του μοιάζει με δέντρο χωρίς ρίζες. Έτσι είναι και με την οικογένεια. Αν βάλουμε στο περιθώριο τους παππούδες και τις γιαγιάδες μας, είναι σαν να αγνοούμε την προσωπική μας ιστορία και να βαδίζουμε στο άγνωστο χωρίς πυξίδα. Και όλα αυτά μέσα από την λιτή και γλαφυρή γλώσσα της συγγραφέως και μία υπόθεση απόλυτα εναρμονισμένη με τις σύγχρονες εξελίξεις.

Στο ερώτημα αν μπορεί να συνυπάρξει η ιστορία με τη ζωή και το παρελθόν με το παρόν που διατρέχει το βιβλίο, η απάντηση είναι φυσικά και ναι γιατί αυτά είναι τα βασικά συστατικά του ανθρώπου και των επιτευγμάτων του.
Εξαιρετική η δουλειά της Κατερίνας Χαδουλού στο εξώφυλλο.