ΠΑΡΑΔΟΣΗ & ΝΕΟΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ: ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΑΙΔΙΚΗ-ΕΦΗΒΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Εδώ και 11-12 χρόνια διαβάζω συστηματικά παιδική και εφηβική λογοτεχνία  με περισσότερη κριτική ματιά και τα τελευταία τρία ως μελετήτρια που βρίσκεται ακόμη στην αρχή και έχει πολλά ακόμη να μάθει.

Ως μία μικρή χώρα που δεν διαδραματίζει ρόλο αντίστοιχο με της αμερικανικής ή βρετανικής λογοτεχνίας, η ελληνική παιδική λογοτεχνία βρίσκεται πολύ αξιόλογο επίπεδο με αρκετά παιδικά και εφηβικά βιβλία να διακρίνονται λαμβάνοντας και διεθνή βραβεία. Σε μία εποχή πλήρως διεθνοποιημένη, όπως αυτή που διανύουμε, είναι αδύνατο να μην  επηρεάζεται από τις παγκόσμιες τάσεις του χώρου αλλά και να αγωνίζεται παράλληλα να διατηρήσει τη δική της ξεχωριστή ταυτότητα.

Βασικές αρχές της παιδικής λογοτεχνίας αποτελούν η ψυχαγωγία του παιδιού, η διαμόρφωση υγιών ηθικών στάσεων αλλά και η αισιοδοξία για ένα καλύτερο μέλλον. Σήμερα που τα παιδιά και οι έφηβοι δέχονται περισσότερα εξωτερικά ερεθίσματα από ποτέ, πολλοί συγγραφείς και μελετητές αναρωτιούνται αν θα πρέπει η αναπαράσταση του κόσμου να γίνει πιο ρεαλιστική και να μην κρύβουμε την αλήθεια από τα παιδιά. Κάτι τέτοιο σπάνια συμβαίνει στα καλά παιδικά βιβλία που αξίζει να διαβάζει κανείς και ίσως αναφέρεται περισσότερο σε μία μειοψηφία του κόσμου που εξακολουθεί να διατηρεί πολύ συντηρητικές απόψεις για τη ζωή σε σχέση με τις σύγχρονες εξελίξεις.

 

Μεγάλη συζήτηση έχει γίνει και για το θέμα του ελπιδοφόρου τέλους στα παιδικά και εφηβικά βιβλία. Κατά γενική ομολογία ο κόσμος που ζούμε ποτέ δεν ήταν εύκολος. Υπάρχουν δυσκολίες και εμπόδια, άλλα ξεπερνιούνται άλλα όχι. όπως είπαμε, πρέπει να δίνουμε στα παιδιά μια ρεαλιστική εικόνα του κόσμου αλλά δεν πρέπει να τα απογοητεύουμε ή να τα απελπίζουμε. Πώς να κλείσει ένα βιβλίο λέγοντας ότι πέθανε η μητέρα ή ο φίλος του παιδιού ή του εφήβου και το περιμένει μόνο η θλίψη και ο θυμός; Πρόκειται για μια φυσιολογική εξέλιξη και διαδικασία  στη ζωή μετά από τέτοια θλιβερά γεγονότα. Ναι, συμβαίνουν τέτοια τραγικά γεγονότα, θα νιώσει κανείς θλίψη και θυμό αλλά υπάρχει το μέλλον, οι άνθρωποι γύρω μας που μας αγαπούν και οι ατελείωτες πιθανότητες της ζωής.

Ένα ακόμη ζήτημα είναι τα χαρακτηριστικά της εθνικής λογοτεχνίας  κάθε χώρας. Σε αρκετές χώρες του εξωτερικού οι οικογενειακές σχέσεις διαφέρουν πολύ σε σχέση με την  Ελλάδα. Η οικογένεια έχει πιο στενή έννοια ενώ στην Ελλάδα πιο διευρυμένη. Παππούδες, θείοι και ξαδέλφια παίζουν πιο ενεργό ρόλο. Είναι πιο πιθανό ο ήρωας ενός βιβλίου να διατηρεί στενή σχέση μαζί τους από ό,τι σε ένα γερμανικό ή αμερικανικό βιβλίο με αντίστοιχο θέμα. Μια γιαγιά σε ίσως να απεικονιστεί με πιο παραδοσιακά χαρακτηριστικά και πιο συχνά από ό,τι σε ένα ξένο γιατί η ελληνική κοινωνική πραγματικότητα είναι πιο παραδοσιακή και η ταυτότητά της  μεταιχμιακή (όριο ανατολής-δύσης) σε σχέση με την Ευρώπη και την Αμερική. 

Πολλοί συγγραφείς και μελετητές έχουν επίσης παρατηρήσει πως έχει επιστρέψει σε μεγάλο βαθμό ο διδακτισμός σε νέα μορφή. Είναι μια δυσάρεστη εξέλιξη με αιτίες και συνέπειες που ανάγονται σε πολλά επίπεδα. Περνούν μέσα από την οικογένεια, το σχολείο τους εκπαιδευτικούς και την ολοένα και μεγαλύτερη απομάκρυνση των παιδιών από το βιβλίο. Δεν ξέρω μήπως απαιτείται πιο μεγάλη τόλμη και υψηλότερα κριτήρια έκδοσης και από τους εκδοτικούς οίκους μαζί με την υπερπαραγωγή παιδικού βιβλίου. 

Θα μπορούσαμε  να πάμε ακόμη πιο μακριά αλλά προτίμησα να σταθώ σε μερικά βασικά σημεία. Άλλωστε η εξέλιξη πάντα έρχεται μέσα συζητήσεις και διαφωνίες.